Archiwa kategorii: Nazwy własne

Nazwy mieszkańców podzielonogórskich miejscowości

Opublikowany przez

Przygotowujemy plakat dotyczący zajęć związanych z rękodzielnictwem dla mieszkańców Zielonej Góry i okolic. W związku z tym chciałam prosić o poradę, jak poprawie nazwać mieszkańców takich miejscowości, jak: Jędrzychów, Łochowo, Świdnica, Droszków, Racula, Ochla, Przylep, Zatonie, Nowy Kisielin, Kiełpin, Jany, Krępa, Kolsko?

imagesZ4XQXEUN

Od wszystkich nazw miejscowych przytoczonych w pytaniu można utworzyć nazwy mieszkańców. Edward Homa w Słowniku normatywnym nazw miejscowych byłych województw jeleniogórskiego, legnickiego, wałbrzyskiego i zielonogórskiego (Zielona Góra 2002) podaje, że powstają one w następujący sposób:
 – od nazw zakończonych na -ów lub -owo (Droszków, Łochowo): droszkowianin, droszkowianka; łochowianin, łochowianka;
   – od nazw kończących się spółgłoską (Przylep, Nowy Kisielin, Kiełpin): przylepianin, przylepianka; nowokisielinianin, nowokisielinianka; kiełpinianin, kiełpinianka;
  – od nazw zakończonych samogłoską (Krępa, Ochla, Świdnica, Racula, Zatonie, Kolsko, Jany): krępianin, krępianka; ochlanin, ochlanka; świdniczanin, świdniczanka; raculanin, raculanka; zatonianin, zatonianka; kolszczanin, kolszczanka; janianin, janianka.
W publikacji nie pojawiają się nazwy mieszkańców Jędrzychowa, ale znajdziemy je w Słowniku nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi pod redakcją Marka Łazińskiego (Warszawa 2007) – odnotowano tam formy jędrzychowianin i jędrzychowianka.
Jak widać, nazwy tworzy się regularnie poprzez dodanie przyrostka -anin lub -anka. Są to derywaty przejrzyste pod względem budowy i ekonomiczne (jednowyrazowe). Warto zauważyć, że często występują w nich oboczności, np. wymiana c na cz (Świdnica – świdniczanin), co może użytkownikom polszczyzny sprawiać pewną trudność. Główną barierą w ich używaniu jest jednak zwyczaj językowy. Dlatego nierzadko spotykamy formy opisowe typu: mieszkaniec Przylepu, mieszkaniec Krępy.
Kwestia tworzenia nazw mieszkańców była już wielokrotnie omawiana w naszej poradni. Warto zajrzeć do wcześniejszych artykułów, np. „Kto mieszka w Płotach?”, „Starokisielinianka i nowokisielinianin” i „Łężyczanie, krępianie, zatonianie – o Was piszemy!”.

Aleksandra Pietruszewska

Językowe dylematy lubuskich organizacji pozarządowych

Opublikowany przez

Która nazwa jest zgodna z prawidłami języka polskiego: Stowarzyszenie Na Rzecz Oświaty Dorosłych czy Stowarzyszenie na rzecz Oświaty Dorosłych?

Według zasad ortografii wielką literą zapisuje się wszystkie człony nazw indywidualnych (jednostkowych) urzędów, władz, instytucji, szkół, organizacji, towarzystw itp., z wyłączeniem występujących w tych nazwach przyimków, spójników oraz wyrażeń typu: imienia, pod wezwaniem, na rzecz, do spraw, numer, przeciwko itp. Dlatego wymienioną nazwę zapiszemy następująco: Stowarzyszenie na rzecz Oświaty Dorosłych.

Podczas walnego zebrania członkowie stowarzyszenia wybrali go prezesem czy na prezesa?

Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN nie pozostawia w tej kwestii wątpliwości: wybierać znaczy <przeznaczać kogoś na jakieś stanowisko>, a więc ktoś wybiera kogoś – na kogoś (nie: kimś). Składnia narzędnikowa uchodzi za rusycyzm.

Która forma jest poprawna: zarząd stowarzyszenia, komisja rewizyjna, sąd koleżeński, prezes, sekretarz, skarbnik czy Zarząd Stowarzyszenia, Komisja Rewizyjna, Sąd Koleżeński, Prezes, Sekretarz, Skarbnik?

Na to pytanie nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ zapis tych wyrazów od wielkiej lub od małej litery zależy od kontekstu użycia, tzn. możemy ich używać jako nazwy własne, mając na myśli konkretne, jednostkowe byty (i wówczas napiszemy Zarząd Stowarzyszenia, Komisja Rewizyjna, Sąd Koleżeński), lub jako nazwy pospolite, np. w zdaniach: Zarządy stowarzyszeń są zobowiązane…, Komisje rewizyjne powołuje się w celu…, Na sądzie koleżeńskim takie zachowanie zostałoby skrytykowane… itd. Jeśli zaś chodzi o nazwy funkcji: prezes, sekretarz, skarbnik, to ogólnie zapisujemy je małą literą, ale możemy uczynić wyjątek i ze względów grzecznościowych, np. w oficjalnej korespondencji, zastosować wielką literę.

Magdalena Steciąg

ZLOP

Więcej na ten temat w wywiadzie: Trzy pytania do… (Lubuszanie. Kwartalnik Związku Lubuskich Organizacji Pozarządowych, nr 13/2015).

Pisownia nazw winorośli i win

Opublikowany przez

Jestem właścicielem winnicy w okolicach Zielonej Góry, na której znajdują się krzewy winorośli takich odmian, jak np. Riesling, Solaris, Hibernal, Pinot Noir, Chardonnay. Te nazwy stosuje się również do wina odmianowego wyprodukowanego z tych szczepów. Chciałabym zapytać, czy i jak odmieniać te nazwy w takim zdaniu, jak: Piję Riesling czy Rieslinga?

imagesJVEEKC8T

Udzielenie odpowiedzi na to pytanie wymaga sprawdzenia informacji w kilku źródłach. Przede wszystkim dlatego, że wyszczególnione nazwy pochodzą z języka specjalistycznego (języka winiarzy) i w związku z tym są rzadko notowane.
Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod redakcją Mirosława Bańki z 2003 roku podaje odmianę nazwy riesling zarówno w odniesieniu do winorośli, jak i wina. Możemy więc powiedzieć: Uprawiam rieslinga, mając na myśli krzewy, a także Piję rieslinga, jeśli chodzi nam o trunek (używamy formy biernika z końcówką –a) lub Uprawiam riesling, Piję riesling (pozostawiamy nieodmienioną postać rzeczownika). W dopełniaczu są możliwe dwie końcówki: –a oraz –u (drugą z nich spotykamy znacznie rzadziej, np. To jest miejsce uprawy rieslingu, Nie ma już rieslingu). Ten sam wzór odmiany będą miały niepojawiające się w słownikach nazwy: hibernal i solaris. Całkowicie nieodmienne są natomiast: pinot noir i chardonnay (drugą z nazw odnotowuje internetowy słownik PWN).
Przy okazji warto przypomnieć stanowisko Jana Grzeni w sprawie pisowni nazw winorośli i win: małą literą piszemy gatunki szczepów i win (przykłady powyżej), wielką literą – indywidualne, handlowe nazwy trunków, np. Grey Riesling, Chianti Vinsanto.

Aleksandra Pietruszewska

Nasze Dobre Lubuskie

Opublikowany przez

Jak poprawie należy odmienić nazwę plebiscytu w takim zdaniu: Pora ogłosić kolejną edycję Naszego Dobrego Lubuskiego, czy Nasze Dobre Lubuskie? Czy wszystkie wyrazy w nazwie tej inicjatywy, promującej produkty z Lubuskiego, należy zapisać wielką literą, czy tylko pierwszy wyraz w nazwie tego konkursu?

Nazwy się odmieniają, podobnie jak wyrazy pospolite, a unieruchomienie fleksyjne dotyczy nielicznych wyjątków. Czasem jednak trzeba się zastanowić nie tylko nad tym, jak nazwę poprawnie odmienić, ale także jak dobrze jej użyć w kontekście zdaniowym.
Z tych dwóch możliwości, które są przytoczone w pytaniu, żadna nie jest idealna. Oba zdania wydają się eliptyczne, a brakuje w nich określenia charakteru wydarzenia. Nie jest ono na tyle znane, by sama nazwa jednoznacznie na nie wskazywała, tym bardziej że nie zawiera ona jakichś specjalnych, tylko jemu przynależnych znaków językowych. Dlatego w tych zdaniach niezbędny jest wyraz plebiscyt (lub synonimy).
Jednakże nawet jeśli zdanie uzupełnimy (Pora ogłosić kolejną edycję plebiscytu Nasze Dobre Lubuskie…), to i tak znawcy polszczyny będą na nie kręcić nosem, ponieważ zawiera modny wyraz edycja, który jest dziś przez dziennikarzy nadużywany. Andrzej Markowski zwraca też uwagę na to, że pod wpływem angielszczyzny zmieniło się jego znaczenie:
„Rzeczownik edycja był początkowo odnoszony tylko do ogłaszania drukiem jakiegoś dzieła (…), dzisiaj, pod wpływem angielskiego edition, jest określeniem odnoszonym do wydarzeń (np. To była czwarta edycja wystawy młodych, trzykrotnie większa od zeszłorocznego przeglądu; Do udziału w piątej edycji konkursu „Małe ojczyzny” zgłoszono 157 projektów) (…). Edycja to w tym znaczeniu ‘jednostka powtarzającej się imprezy’, czyli kolejne „wydanie”, ale nie ma to już charakteru ściśle materialnego“ – pisze w podręczniku do kultury języka.
Warto więc zastąpić ten wyraz jakimś odpowiednikiem, np. wydanie czy odsłona plebiscytu, lub napisać po prostu: Pora ogłosić kolejny plebiscyt Nasze Dobre Lubuskie.
Zapis wielką literą wszystkich członów tej nazwy jest jak najbardziej poprawny.

Magdalena Steciąg

„Wstyd nie odmieniać nazwisk!”

Opublikowany przez

Czy mogłabym prosić o pomoc w odmianie nazwisk: Smogur, Koc, Matysiak, Wietrak, Sadrak, Grzegorek, Baran, Jędrzejczyk, Strzeżek, Skoczek, Sieradzan, Jamka, Perzyna, Koćmik, Stachera, Wojcieszczyk, Hano, Guba, Zawada, Betlewicz. Sama spróbowałam, ale nie jestem co do odmiany kilku nazwisk pewna i będę bardzo wdzięczna za rozwianie wszelkich wątpliwości.

Temat rzeka - pisownia nazw klubów, nazwisk piłkarzy, odmiany, błędy językowe. Nasz punkt widzenia (1)

Rodzime nazwiska męskie (gdy nosicielem jest mężczyzna) zakończone spółgłoskowo odmieniają się tak, jak Nowak: Jan Smogur – Jana Smogura – Janowi Smogurowi – Jana Smogura – ze Smogurem – o Smogurze i analogicznie: Koc – Koca – Kocowi – Koca – z Kocem – o Kocu, podobnie Matysiaka, Wietraka, Sadraka, Grzegorka, Barana, Jędrzejczyka, Strzeżka, Skoczka, Sieradzana, Koćmika, Wojcieszczyka, Betlewicza; Matysiakowi, Wietrakowi, Sadrakowi, Grzegorkowi, Baranowi, Jędrzejczykowi, Strzeżkowi, Skoczkowi, Sieradzanowi, Koćmikowi, Wojcieszczykowi, Betlewiczowi; dalej Matysiaka, Wietraka, z Matysiakiem, Wietrakiem, o Matysiaku, Wietraku itd.
Osobną grupę (inny paradygmat odmiany) tworzą nazwiska zakończone samogłoskowo na -a i -o. Podlegają one odmianie według paradygmatu rzeczownikowego żeńskiego (podobnie jak rzeczownik kobieta). Za wzór odmiany mogą posłużyć nazwiska Kościuszko, Moniuszko, Wałęsa, Konopka. Łatwo skojarzyć ich poprawnie formy – w dopełniaczu Kościuszki, Moniuszki, Wałęsy, Konopki i podobnie: Jamki, Perzyny, Stachery, Hany, Guby, Zawady, w celowniku Kościuszce, Moniuszce, Wałęsie, Konopce, Jamce, Perzynie, Stacherze, Hanie, Gubie, Zawadzie, w bierniku: Kościuszkę, Moniuszkę, Wałęsę, Konopkę, Jamkę, Perzynę, Stacherę, Hanę, Gubę, Zawadę i dalej: z Kościuszką, Moniuszką, Wałęsą, Konopką, Jamką, Perzyną, Stacherą, Haną, Gubą, Zawadą; o Kościuszce, Moniuszce, Wałęsie, Konopce, Jamce, Perzynie, Stacherze, Hanie, Gubie, Zawadzie.
W wypadku nazwisk żeńskich wszystkie spółgłoskowe oraz zakończone samogłoskowo na -o (o ile nie utworzymy od nich form żeńskich typu Nowakowa, Nowakówna, Smogurowa, Kocowa itd.) będą miały taką samą postać podczas odmiany (lub – mówiąc inaczej – pozostaną nieodmienne), na przykład Anna Smogur, Koc, Hano, z Anną Smogur, Koc, Hano, o Annie Smogur, Koc, Jędrzejczyk, Skoczek. Natomiast według paradygmatu żeńskiego odmienią się nazwiska Jamka, Perzyna, Stachera, Guba, Zawada (zakończone na -a jak Wałęsa). Przykłady: Danuty Wałęsy, Jamki, Perzyny, Stachery, Guby, Zawady.
Liczba mnoga dla wszystkich wymienionych nazwisk jest tworzona poprzez dodanie formantu -owie: państwo Wałęsowie, Smogurowie, Kocowie, Matysiakowie, Wietrakowie, Sadrakowie, Skoczkowie, Zawadowie, Betlewiczowie (nie: *Betlewicze, *Guby, *Koce, *Matysiaki, *Smogury itp.).
To dobrze, że konsultujemy odmianę nazwisk, skoro pojawiają się wątpliwości. Na zakończenie odwołam się do artykułu językoznawczyni Ireny Bajerowej: „Wstyd nie odmieniać nazwisk!”.

Magdalena Idzikowska

Baczyna-Kolonia

Opublikowany przez

Baczyna-Kolonia – dziwna nazwa… Jak utworzyć przymiotnik i nazwę mieszkańca?

W przypadku, kiedy nazwa składa się z dwóch lub więcej rzeczowników w związku zgody, stawiamy między nimi łącznik, np. Bielsko-Biała. Nie stawiamy łącznika tylko wtedy, gdy pierwszym z rzeczowników jest wyraz: kolonia, osada lub osiedle (ponieważ według słowników są to określenia na rodzaj miejscowości lub jej część).

Przymiotniki powstałe od złożeń dwóch rzeczowników należy zapisać z łącznikiem, np. bielsko-bialski. Często tworzy się je jedynie od pierwszego członu, np. bialski. Jednak przy tworzeniu przymiotników pomijamy drugie człony nazw typu: zdrój lub kolonia, np. Kudowa-Zdrój, kudowski.

Od nazw złożonych z rzeczowników w związku zgody tworzy się nazwę mieszkańców od pierwszego rzeczownika, np. Bielsko-Biała, bielszczanka. Teoretycznie można tworzyć nazwy dwuczłonowe, jednak formy powstałe w ten sposób brzmią sztucznie i urzędowo, np. bielsko-bialanin.

Słownik normatywny nazw miejscowych województwa gorzowskiego i pilskiego pod redakcją Edwarda Homy oraz Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi pod redakcją Marka Łazińskiego rejestrują miejscowość Baczyna:Baczyna, do Baczyny, o Baczynie, baczyński, baczynianin, baczynianka.

Zatem: Baczyna-Kolonia, Baczyny-Kolonii (koniecznie przez -ii), Baczynie-Kolonii, baczyński (lub brzmiący nieco sztucznie baczyńsko-koloński), baczynianin, baczynianka.

Jesica Woźniak

Łuk Mużakowa

Opublikowany przez

Park krajobrazowy „Łuk Mużakowa” – skąd pochodzi nazwa? Kim jest Mużakow?

muzakowski

Pierwsza część nazwy jest motywowana realnie, a druga – historycznie. Teren parku po polskiej stronie granicy obejmuje wzgórza o łukowatym kształcie, przedzielone doliną Nysy Łużyckiej (ten łuk widać wyraźnie, gdy się spojrzy na mapę). Mużaków z kolei jest dawną łużycką nazwą Bad Muskau – miasteczka po niemieckiej stronie rzeki, wokół którego ciągnie się kompleks parkowy. Mużaków to po łużycku ‘gród mężczyzn’.

Oba człony nazwy pisze się dużą literą. Cudzysłów nie jest konieczny.

Warto dodać, że Łuk Mużakowa zajął pierwsze miejsce w rankingu cudów natury województwa lubuskiego w 2011 roku. Największą atrakcją parku są antropogeniczne jeziorka, które mienią się różnymi barwami.

Magdalena Steciąg

Rondo do poprawy

Opublikowany przez

W Nowej Soli powstało kilka lat temu nowe rondo. Wkrótce dostało nazwę i stanęła ona na tabliczce. Zapis od początku budził wątpliwości, ale nikt go nie poprawił. Wygląda tak: Rondo 10 kwietnia 2010. Czy tu nie ma błędu?

rondo 3

Jest, i to niejeden. Po pierwsze rondo to wyraz pospolity i zapisujemy go małą literą – tak samo jak ulicę (w skrócie ul.) czy aleję (w skrócie al.). Po nim następuje właściwa nazwa, której każdy człon powinien być zapisany dużą literą, a więc nie 10 kwietnia, lecz 10 Kwietnia – tak jak np. 3 Maja. Zgodnie ze zwyczajem należałoby także po dacie 2010 umieścić wyraz Roku lub skrót r.

Pełny, poprawny zapis nazwy na tabliczce powinien być następujący: rondo 10 Kwietnia 2010 Roku lub rondo 10 Kwietnia 2010 r.

Magdalena Steciąg

Centrum Nauki Keplera

Opublikowany przez

W Zielonej Górze powstaje Centrum Nauki Keplera. Czy jego nazwa jest poprawna? Przecież Centrum Nauki w Warszawie nazywa się Kopernik, a nie Kopernika? Czegoś brakuje w nazwie naszego obiektu…

 kepler

W tym pytaniu krzyżują się tradycyjne i nowe tendencje nazewnicze. Zgodnie z długotrwałą praktyką różne ośrodki edukacyjne, głównie szkoły, są nazywane czyimś imieniem. Najstarsza szkoła podstawowa w Zielonej Górze na przykład nosi imię Henryka Sienkiewicza, a jej pełna nazwa brzmi: Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza.

Bywa jednak i tak, że nazwisko patrona jest dla ośrodka tak ważne, że staje się częścią nazwy. Mamy w Polsce Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie czy Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Zgodnie z tym modelem zbudowana jest także nazwa zielonogórskiego Centrum Nauki Keplera i jest ona poprawna.

Jednakże upowszechnia się współcześnie tendencja do wyodrębniania nazwiska patrona w nazwie ośrodka jako jej elementu jednostkowego. W Warszawie mamy więc centrum nauki o nazwie Kopernik – pierwsza część nazwy określa charakter obiektu, druga jest właściwą nazwą jednostkową. Za przykładem Centrum Nauki Kopernik idą kolejne: Centrum Nauki Skłodowska-Curie, Centrum Nauki Leonardo da Vinci itd. Moim zdaniem nie jest to tendencja korzystna, ponieważ rodzi zarówno problemy w pisowni (czy wyodrębniony człon Kopernik zapisać w cudzysłowie, czy nie?), jak i w odmianie (czy jadę do Centrum Nauki Kopernik, czy do Centrum Nauki Kopernika?).

Centrum Nauki Keplera wyróżnia się na tym tle pozytywnie. Nazwa ta jest spójna gramatycznie, ponieważ nazwisko patrona nie występuje w mianowniku jako odrębny człon; jest uzasadniona logicznie i semantycznie, ponieważ główną atrakcją centrum będzie planetarium, a więc Centrum Nauki Keplera będzie poświęcone głównie tej nauce, którą zajmował się jego patron; ma także osadzenie kontekstowe, ponieważ – jak wiadomo – Johannes Kepler był związany z naszym terenem (pomieszkiwał z Żaganiu), a poza tym na Uniwersytecie Zielonogórskim istnieje niezwykle prężny Wydział Astronomii, który odnosi sukcesy naukowe.

Z tych wszystkich względów Centrum Nauki Keplera uznałabym za nazwę udaną. Oby powstający obiekt był jej godzien.

Magdalena Steciąg

Trudne nazwy drużyn piłkarskich

Opublikowany przez

Jak zapisać nazwy drużyn piłkarskich? Często spotykam się z tym, iż część nazwy brana jest w cudzysłów, a część nie. Od czego to zależy, które człony brać w cudzysłów i czy można zapisać całą nazwę bez cudzysłowu? Druga część nazwy często jest nazwą miejscowości, czasem nazwa klubu jest taka sama jak nazwa miejscowości, np. Naprzód Sobolów, Kris Szreniawa Nowy Wiśnicz, Novi Gosir Rzezawianka Rzezawa, Zamwinex Łąkta Górna albo Zamwinex, KS US Śmigno, Jadowniczanka Jadowniki, Tarnawa albo Tarnavia Tarnawa, Borkowianka Borek Szlachecki, Tamel z Tarnowa.

drużyny

„Słownik interpunkcyjny języka polskiego z zasadami przestankowania” Jerzego Podrackiego w części poświęconej cudzysłowowi zawiera następującą zasadę odnoszącą się do poruszanego problemu: „Cudzysłowu używa się również ze względów znaczeniowo-stylistycznych, przy czym w grę wchodzić może wiele różnorodnych zjawisk”. Podane w dalszej części przykłady to, np.:

Sąsiad kupił samochód marki „Fiat”.

Polskie Biuro Podróży „Orbis” i PLL „Lot” jeszcze nie zbankrutowały.

Trzeba przyznać, że przytoczona zasada nie jest ściśle przestrzegana. W zapisach obserwuje się dużą dowolność w jej stosowaniu i odchodzenie od zapisu z cudzysłowem. Jest to w pewnej mierze wynikiem nieznajomości nazw, ich częstych zmian oraz ujednolicaniem zapisu, co najłatwiej zrobić przez usunięcie znaku interpunkcyjnego. Przykładem może być zielonogórski klub żużlowy, który najbardziej znany jest pod nazwą „Falubaz”, lecz zamiast lub oprócz tego elementu funkcjonowały takie elementy, jak: ZKŻ, Morawski Speedway Team, Kronopol, Quick-mix, SPAR. Te ostatnie to nazwy sponsorów tytularnych, którzy są dopisywani do nazwy klubu na czas jego finansowania. Ten właśnie człon, jak również skróty typy ZKŻ, KS, FC, AZS informujące o charakterze sportowo-społecznym klubu nie są umieszczane w cudzysłowie.

Wniosek z powyższego jest następujący:

1. Coraz częściej cudzysłowu się nie używa i dziś nikogo to już nie razi.

2. W cudzysłowie można zapisać część nazwy, która ją wyróżnia, poza nazwą miejscowości, skrótem informującym o charakterze klubu oraz nazwą sponsora.

Przedstawiony zestaw nazw można pozostawić bez cudzysłowów lub zapisać go zgodnie z tradycją (do czego namawiam) w następujący sposób:

„Naprzód” Sobolów,

Kris „Szreniawa” Nowy Wiśnicz,

Novi Gosir „Rzezawianka” Rzezawa,

Zamwinex Łąkta Górna albo Zamwinex,

KS US Śmigno,

„Jadowniczanka” Jadowniki,

Tarnawa albo „Tarnavia” Tarnawa,

„Borkowianka” Borek Szlachecki,

„Tamel” z Tarnowa („Tamel” Tarnów)

Piotr Kładoczny