Co znaczy kupić coś na borg?
Kupić coś na borg to inaczej kupić coś na kredyt, „na zeszyt”. Por. Bogatsi o pieniądze z programu 500 plus mieszkańcy województwa ruszyli do sklepów. – Kupują więcej i coraz rzadziej biorą na borg, „na zeszyt”. Szybciej też spłacają zaciągnięty „przed pierwszym” dług – opowiadają sprzedawcy.(https://www.dziennikwschodni.pl/lublin/500-plus-i-kreska-znika-mieszkancy-regionu-kupuja-wiecej-i-coraz-rzadziej-biora-na-zeszyt,n,1000180095.html)
Monika Kaczor
Jak rozumieć sformułowanie śmierć cywilna?
Śmierć cywilna to pozbawienie kogoś za życia praw obywatelskich i majątkowych. To sformułowanie odnosi się również do sytuacji, kiedy ktoś zostaje potępiony przez opinię publiczną, często także wykluczony z jakiegoś środowiska. (Por. Słownik frazeologizmów z archaizmami. Pamiątki z przeszłości, red. A. Piela, Warszawa 2018, s. 45). Por.: Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa, uznać ojcostwa, sprawować władzy rodzicielskiej, nawiązać stosunku pracy, sporządzić testamentu, nie ma czynnego i biernego prawa wyborczego. Stąd częste określenie: „śmierć cywilna”. We wszystkich sferach życia, poza drobnymi czynnościami życia codziennego, osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie musi zastępować opiekun. A jego pozycja jest podobna do pozycji rodzica sprawującego władzę rodzicielską. (https://www.rp.pl/Rzecz-o-prawie/301269970-Michal-Kubalski-Ubezwlasnowolnienie–smierc-cywilna.html)
Monika Kaczor
Szanowna Poradnio, jaka jest odmiana nordic walking?
Nordic walking <ang. Nordic walking, od Nordic ‘skandynawski, nordycki’+walking ‘piesze wycieczki, chód’>. Stosunkowo często jest używany w znaczeniu sportowym na określenie czynności polegających na marszu z podpieraniem się specjalnymi kijkami, dzięki czemu idący nagazuje w ruch więcej mięsni, ale zmniejszmy wysiłkiem.
Pierwszy człon jest nieodmienny.
M. nordic walking
B. nordic walkingu
C. nordic walking
B. nordic walking
N. nordic walkingiem
Msc. nordic walking
W. nordic walking.
Monika Kaczor
Jaka jest etymologia „napoju wyskokowego” – czy chodzi o wyskok w sensie złego zachowania pod wpływem, czy o wyskok w sensie bąbelków (nagazowania) w płynie?
Słownik podaje, że jest to zbitka żartobliwa, ale chyba nie do końca, skoro pojawiła się w tekście kodeksu karnego z 1932 roku („Art. 82. § 1. Jeżeli czyn pozostaje w związku z nadużywaniem napojów wyskokowych lub innych środków odurzających, sąd może zarządzić, by sprawcę, po ewentualnemu odbyciu wymierzonej kary, umieszczono w odpowiednim zakładzie leczniczym na przeciąg 2 lat. § 2. O wcześniejszym zwolnieniu z zakładu rozstrzyga sąd”).
Według „Wielkiego słownika języka polskiego PWN” (Warszawa 2018) wyskokowy to ‘nadzwyczajny, wystrzałowy’. Połączenie napoje wyskokowe ma znaczenie metaforyczne. Odnosi się do płynów niepowszednich, które nie są spożywane na co dzień, a których spożycie może skutkować niecodziennymi, niepowszednimi zachowaniami.
Monika Kaczor
Czy poniższe zdania mogą być przekształcone na jedno z pytajnikami wewnątrz wypowiedzenia?
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie? Orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami? Gęsi przechadzające się po podwórcu? Pies ujadający w obejściu? Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie: orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami? gęsi przechadzające się po podwórcu? pies ujadający w obejściu? Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
lub:
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie: orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami?, gęsi przechadzające się po podwórcu?, pies ujadający w obejściu?, Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
Byłbym wdzięczny za komentarz.
„Wielki słownik ortograficzny” PWN (red. E. Polański, Warszawa 2016) podaje, że pytajnik służy do wskazywania na intencję osoby mówiącej, która oczekuje odpowiedniej informacji od osoby, do której kieruje się pytanie. Zadania pytające mają specjalną, odmienną od innych zdań, intonację. Wyrażają niepewność, zdziwienie. Pytania retoryczne mogą służyć do wyrażania ironii, oburzenia, ale mogą być również forma prośby lub łagodnego nakazu.
Poprawne odczytanie zdań zakończonych pytajnikiem wymaga zrozumienia ich treści.
W przedstawionych zdaniach każde ma wyraźną intencję pytania, prośby o udzielenie odpowiedzi. Zgodnie z regułami w zakresie używania znaku zapytania proponuję następujący zapis:
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie? Orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami? Gęsi przechadzające się po podwórcu? Pies ujadający w obejściu? Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
Monika Kaczor
Czy połączenie flagowy smartfon jest do przyjęcia?
W słownikach języka polskiego flagowy występuje w połączeniach wyrazowych związanych z marynarką lub żeglugą, np.: oficer flagowy, okręt flagowy, statek flagowy, patent flagowy. Oznacza obiekt najważniejszy, prestiżowy, będący wizytówką jednostki wojskowej. Być może w połączeniu flagowy smarton zostało wydobyte na plan pierwszy znaczenie ‘bycie wizytówką’. Synonimami wspomnianego przymiotnika są: filarowy, pierwszorzędowy, początkowy, podmiotowy, chorągwiany, reprezentacyjny, sztandarowy, dowodzący.
W tekstach internetowych można znaleźć także i inne połączenia z tym przymiotnikiem, np.: flagowe ministerstwo, flagowa dyscyplina, flagowy zawodnik, flagowy samochód.
Monika Kaczor
Który zapis kroju pisma jest poprawny Antykwa czy antykwa?
Nazwy krojów pisma drukarskiego piszemy małą literą, bez względu na to, czy są utworzone od nazw własnych czy nie, np.: antykwa, bodoni, elzewir, szwabacha.
Przy okazji warto zaznaczyć, że nazwy czcionek komputerowych zapisujemy wielką literą, np.: Arial, Courier, Garamond, Times New Roman.
Monika Kaczor
Czy w sformułowaniu licho wie gdzie stawia się przecinek?
W zwrocie licho wie (gdzie, ile) w znaczeniu ‘nie wiadomo’ nie stawia się przecinka przed gdzie lub przed ile. W wypowiedzeniu pojedynczym nie jest oddzielany przecinkiem od innych części zdania, np.:
Wyjechał licho wie gdzie.
Przepraszać licho wie ile.
Minęło jeszcze licho wie ile minut.
Jeśli występuje jako zdanie nadrzędne w konstrukcji złożonej, wtedy stawia się przed nim przecinek, np.:
Licho wie, co o tym myśleć.
Licho wie, gdzie oni idą.
Monika Kaczor
Szanowna Poradnio,
czy sformułowanie bezprzykładny atak terrorystyczny jest poprawne? I jeszcze jedno pytanie – w jakim znaczeniu można używać słowa klimaciarski?
Tak. W słownikach języka polskiego bezprzykładny łączy się z określeniami pozytywnymi, np. bezprzykładna ofiarność, męstwo, odwaga. Ten wyraz występuje również w kontekstach neutralnych, np. bezprzykładna determinacja. Jest używany na określenie zjawisk wyjątkowych, niedających się z niczym porównać, niezwykłych także w znaczeniu negatywnym, np. podany przez panią przykład – bezprzykładny atak terrorystyczny, a także bezprzykładne łamania prawa, bezprzykładne naruszenie godności osobistej. Łączliwość tego wyrazu jest nieograniczona i dominuje w nim element nieporównywalność.
Klimaciarki to przymiotnik stosunkowo często występujący w blogach młodzieżowych. Oznacza ‘taki, w którym panuje dobry, przyjemny nastrój, sprzyjający odprężeniu, rozrywce’. Podstawą jest rzeczownik klimaty ‘cechy i zjawiska, czasem trudne do dokładnego zdefiniowania, charakterystyczne dla jakiegoś środowiska, miejsca lub lokalu’, np. mazurskie klimaty, klimaty kulinarne. Wobec tego klimaciarski to ‘odznaczający się pozytywnymi klimatami’.
Monika Kaczor
Na zaproszeniu ślubnym zaprosiliśmy Państwa Jeshków oraz na kolejnym Wojtka Jeshkego zgodnie (naszym zdaniem) z zasadami gramatyki. Nazwisko w mianowniku brzmi Jeshke. Efekt jest taki, że wszyscy są urażeni. Wyjaśniają, że ich nazwisko się nie odmienia. Proszę o odpowiedź językoznawców – kto z nas popełnia błąd?
Szczegółowe zasady odmiany nazwisk podają między innymi słownik ortograficzny języka polskiego i słownik poprawnej polszczyzny (zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, Warszawa 1999). Ogólne zalecenie dotyczące deklinacji nazwisk polskich i obcych jest następujące: jeśli tylko jest możliwe przyporządkowanie nazwiska jakiemuś wzorcowi odmiany, należy je odmieniać (zob. rozdział IX Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. E. Polańskiego, https://sjp.pwn.pl/zasady/IX-Pisownia-nazw-wlasnych;629595.html).
Językoznawczyni prof. Irena Bajerowa jeden ze swoich artykułów zatytułowała „Wstyd nie odmieniać nazwisk!” . W żartobliwy sposób prof. Jan Miodek przekonuje, że „nazwiska trzeba odmieniać!”: „Genialny matematyk i świetny aforysta Hugo Steinhaus powiedział takim, którzy nie życzyli sobie odmieniania ich nazwiska: Pan jest właścicielem swojego nazwiska tylko w mianowniku liczby pojedynczej. Pozostałymi przypadkami rządzi gramatyka!” (https://plus.nto.pl/prof-jan-miodek-nazwiska-trzeba-odmieniac/ar/4161843, zob. wpis Jak odmienić nazwisko Dancewicz?)
Zgodnie z obowiązującą w polszczyźnie normą językową zaleca się, aby nazwiska męskie obcego pochodzenia (bez względu na ich pisownię oryginalną) zakończone na samogłoskę -e odmieniać według wzorca przymiotnikowo-rzeczownikowego, to znaczy, że w liczbie pojedynczej powinny one przybierać formy właściwe przymiotnikom rodzaju męskiego (przy czym w miejscowniku i narzędniku otrzymują końcówki -em, nie: -ym), np. Linde – Lindego – Lindemu – Lindem, Goethe – Goethego – Goethemu – Goethem, Dante – Dantego – Dantemu – Dantem, a w liczbie mnogiej – formy odmiany rzeczowników osobowych, jak Linde – Lindowie – Lindów, Jeshke – Jeshkowie – Jeshków.
W zakresie nazwisk zakończonych na -e występuje również tendencja do pozostawiania ich w formie nieodmiennej. Możliwość nieodmieniania jest dopuszczalna, gdy nazwisko zostanie poprzedzone imieniem lub rzeczownikiem pospolitym (np. minister, prezydent). Zaleca się jednak odmienianie nazwisk przyswojonych, jeśli nie przeszkadzają temu czynniki pisowniowe (zob. D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego, Warszawa 1976).
Magdalena Idzikowska