Archiwa kategorii: Znaczenie

Biały słoń

Opublikowany przez

Jak można tłumaczyć znaczenie określenia „biały słoń”?

Rzeczywiście słowniki języka polskiego nie notują tego określenia ani też nie ma podobnego sformułowania w polszczyźnie. Funkcjonuje ono w języku angielskim. Dla Amerykanina biały słoń to kłopotliwy (nieproszony) prezent, z którym nie wiadomo, co zrobić, ale też wielka publiczna inwestycja, przynosząca więcej strat niż korzyści.
Wyjaśnienie socjolingwistyczne i kulturowe tego określenia zawarte jest w artykule Strzeżcie się przynoszących dary! („Tygodnik Powszechny” 22-29.12.2019, s. 43-46)

Monika Kaczor

Cudzysłów w wypowiedziach urzędowych

Opublikowany przez

Szanowni Państwo, bardzo proszę o udzielenie odpowiedzi na pytanie: czy pisząc „zwanej dalej Umową” wyraz „umową” należy ująć w cudzysłów?

Cudzysłów jest znakiem interpunkcyjnym, za którego pomocą wyodrębniamy cudze słowa przytoczone w tekście, fragmenty utworów, tytuły dzieł itp. (funkcja cytowania jest najważniejsza), jak również zwracamy uwagę na wyrazy i zwroty o znaczeniu innym niż znaczenie podstawowe (w tej funkcji znak jest nadużywany).
Wypowiedź urzędowa powinna się cechować dokładnością niedopuszczającą innych interpretacji i temu właśnie służy wymieniona w pytaniu konstrukcja. Pomaga ona wyeksponować terminy, które pojawią się w dalszych partiach dokumentu w określonym na początku znaczeniu, np. „zwany dalej Zamawiającym”, „zwany dalej Autorem”, „zwany dalej Uniwersytetem”. W umowach, regulaminach, statutach i podobnych tekstach zdefiniowane w ten sposób terminy zapisuje się – na mocy konwencji – dużą literą. Wprowadza się tym samym informację, że wyraz został użyty nie w znaczeniu ogólnym, ale w znaczeniu właściwym dla danego dokumentu. Za pierwszym razem termin taki jest niekiedy ujmowany w cudzysłów.

Czy w przytoczonym kontekście formę „Umową” należy wyodrębnić za pomocą cudzysłowu? Nie jest to konieczne. Zastosowanie dużej litery jest wystarczającym sygnałem, że wyraz został użyty w specjalnym znaczeniu i zastępuje pełną nazwę dokumentu, która – jak się spodziewam – wcześniej została podana.

Anna Wojciechowska

Szyk przydawki w zdaniu

Opublikowany przez

Szanowni Państwo,

mam problem z przydawką niepełnosprawna w zdaniu: Wspieramy niepełnosprawną młodzież i dorosłych z niepełnosprawnością w realizowaniu się na polu artystycznym. Czy zdanie nie powinno brzmieć następująco: Wspieramy niepełnosprawną młodzież i niepełnosprawnych dorosłych z uzdolnieniami artystycznymi w realizowaniu się na polu sztuki? A może należałoby zmienić miejsce przydawki i umieścić ją za obydwoma rzeczownikami: młodzież i dorosłych niepełnosprawnych?
Będę wdzięczna za poradę.

Jeśli przymiotnik stoi przed rzeczownikiem, to wskazuje na określoną cechę (jest to przydawka jakościowa, inaczej charakteryzująca). Jeśli stoi po rzeczowniku (przydawka gatunkująca, inaczej też klasyfikująca), to tworzy wraz z nim pewną nazwę i służy klasyfikacji obiektu, wskazuje więc na jego przynależność do jakiegoś zbioru.

W podanym przykładzie występuje przydawka klasyfikująca, która stoi w postpozycji (por. młodzież niepełnosprawna, osoba niepełnosprawna, dziecko niepełnosprawne). W omawianym zdaniu można ją zastąpić przydawką przyimkową – młodzież/dorośli z niepełnosprawnością.

Nawiązując do pytania, wszystko zależy od tego, jaki sens ma wyrażać zdanie – czy chodzi o osoby niepełnosprawne, które miałyby się realizować artystycznie, czy też może mamy na myśli uzdolnione artystycznie osoby niepełnosprawne, jak to wynika ze zdania drugiego.

Magdalena Idzikowska 

Pomocniczy wyraz gramatyczny – przyimek

Opublikowany przez

Chciałabym skonsultować z Państwem następujący przykład: Owocem współpracy z młodym i w średnim wieku środowiskiem był pomysł zorganizowania konkursu malarskiego. Jaki przyimek powinien znaleźć się przed w: z czy ze?

Zdanie może pozostać w zaproponowanej wersji, czyli z jednym przyimkiem „z”. Postać przyimka jest uzależniona od postaci fonetycznej wyrazu, z którym przyimek bezpośrednio sąsiaduje (tutaj: „młodym”). Nie ma też konieczności powtórzenia przyimka przed sformułowaniem „w średnim wieku”. Jest to konstrukcja, w której występuje ciąg współrzędny połączony spójnikiem łącznym „i” – naturalne jest wówczas opuszczenie dodatkowego przyimka.

Kaja Rostkowska-Biszczanik

Kupić coś na borg

Opublikowany przez

Co znaczy kupić coś na borg?
Kupić coś na borg to inaczej kupić coś na kredyt, „na zeszyt”. Por. Bogatsi o pieniądze z programu 500 plus mieszkańcy województwa ruszyli do sklepów. – Kupują więcej i coraz rzadziej biorą na borg, „na zeszyt”. Szybciej też spłacają zaciągnięty „przed pierwszym” dług – opowiadają sprzedawcy.(https://www.dziennikwschodni.pl/lublin/500-plus-i-kreska-znika-mieszkancy-regionu-kupuja-wiecej-i-coraz-rzadziej-biora-na-zeszyt,n,1000180095.html)

Monika Kaczor

Śmierć cywilna

Opublikowany przez

Jak rozumieć sformułowanie śmierć cywilna?

Śmierć cywilna to pozbawienie kogoś za życia praw obywatelskich i majątkowych. To sformułowanie odnosi się również do sytuacji, kiedy ktoś zostaje potępiony przez opinię publiczną, często także wykluczony z jakiegoś środowiska. (Por. Słownik frazeologizmów z archaizmami. Pamiątki z przeszłości, red. A. Piela, Warszawa 2018, s. 45). Por.: Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa, uznać ojcostwa, sprawować władzy rodzicielskiej, nawiązać stosunku pracy, sporządzić testamentu, nie ma czynnego i biernego prawa wyborczego. Stąd częste określenie: „śmierć cywilna”. We wszystkich sferach życia, poza drobnymi czynnościami życia codziennego, osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie musi zastępować opiekun. A jego pozycja jest podobna do pozycji rodzica sprawującego władzę rodzicielską. (https://www.rp.pl/Rzecz-o-prawie/301269970-Michal-Kubalski-Ubezwlasnowolnienie–smierc-cywilna.html)

Monika Kaczor

Napoje wyskokowe

Opublikowany przez

Jaka jest etymologia „napoju wyskokowego” – czy chodzi o wyskok w sensie złego zachowania pod wpływem, czy o wyskok w sensie bąbelków (nagazowania) w płynie?

Słownik podaje, że jest to zbitka żartobliwa, ale chyba nie do końca, skoro pojawiła się w tekście kodeksu karnego z 1932 roku („Art. 82. § 1. Jeżeli czyn pozostaje w związku z nadużywaniem napojów wyskokowych lub innych środków odurzających, sąd może zarządzić, by sprawcę, po ewentualnemu odbyciu wymierzonej kary, umieszczono w odpowiednim zakładzie leczniczym na przeciąg 2 lat. § 2. O wcześniejszym zwolnieniu z zakładu rozstrzyga sąd”).

Według „Wielkiego słownika języka polskiego PWN” (Warszawa 2018) wyskokowy to ‘nadzwyczajny, wystrzałowy’. Połączenie napoje wyskokowe ma znaczenie metaforyczne. Odnosi się do płynów niepowszednich, które nie są spożywane na co dzień, a których spożycie może skutkować niecodziennymi, niepowszednimi zachowaniami.

Monika Kaczor

Znak prozodyczny – pytajnik

Opublikowany przez

Czy poniższe zdania mogą być przekształcone na jedno z pytajnikami wewnątrz wypowiedzenia?

Kto miałby tutaj czyhać na moje życie? Orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami? Gęsi przechadzające się po podwórcu? Pies ujadający w obejściu? Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie: orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami? gęsi przechadzające się po podwórcu? pies ujadający w obejściu? Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
lub:
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie: orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami?, gęsi przechadzające się po podwórcu?, pies ujadający w obejściu?, Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?

Byłbym wdzięczny za komentarz.

„Wielki słownik ortograficzny” PWN (red. E. Polański, Warszawa 2016) podaje, że pytajnik służy do wskazywania na intencję osoby mówiącej, która oczekuje odpowiedniej informacji od osoby, do której kieruje się pytanie. Zadania pytające mają specjalną, odmienną od innych zdań, intonację. Wyrażają niepewność, zdziwienie. Pytania retoryczne mogą służyć do wyrażania ironii, oburzenia, ale mogą być również forma prośby lub łagodnego nakazu.
Poprawne odczytanie zdań zakończonych pytajnikiem wymaga zrozumienia ich treści.
W przedstawionych zdaniach każde ma wyraźną intencję pytania, prośby o udzielenie odpowiedzi. Zgodnie z regułami w zakresie używania znaku zapytania proponuję następujący zapis:
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie? Orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami? Gęsi przechadzające się po podwórcu? Pies ujadający w obejściu? Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
Monika Kaczor

Flagowy smartfon

Opublikowany przez

Czy połączenie flagowy smartfon jest do przyjęcia?

W słownikach języka polskiego flagowy występuje w połączeniach wyrazowych związanych z marynarką lub żeglugą, np.: oficer flagowy, okręt flagowy, statek flagowy, patent flagowy. Oznacza obiekt najważniejszy, prestiżowy, będący wizytówką jednostki wojskowej. Być może w połączeniu flagowy smarton zostało wydobyte na plan pierwszy znaczenie ‘bycie wizytówką’. Synonimami wspomnianego przymiotnika są: filarowy, pierwszorzędowy, początkowy, podmiotowy, chorągwiany, reprezentacyjny, sztandarowy, dowodzący.

W tekstach internetowych można znaleźć także i inne połączenia z tym przymiotnikiem, np.: flagowe ministerstwo, flagowa dyscyplina, flagowy zawodnik, flagowy samochód.

Monika Kaczor

Etniczne klimaty i bezprzykładny skandal

Opublikowany przez

Szanowna Poradnio,
czy sformułowanie bezprzykładny atak terrorystyczny jest poprawne? I jeszcze jedno pytanie – w jakim znaczeniu można używać słowa klimaciarski?

Tak. W słownikach języka polskiego bezprzykładny łączy się z określeniami pozytywnymi, np. bezprzykładna ofiarność, męstwo, odwaga. Ten wyraz występuje również w kontekstach neutralnych, np. bezprzykładna determinacja. Jest używany na określenie zjawisk wyjątkowych, niedających się z niczym porównać, niezwykłych także w znaczeniu negatywnym, np. podany przez panią przykład – bezprzykładny atak terrorystyczny, a także bezprzykładne łamania prawa, bezprzykładne naruszenie godności osobistej. Łączliwość tego wyrazu jest nieograniczona i dominuje w nim element nieporównywalność.

Klimaciarki to przymiotnik stosunkowo często występujący w blogach młodzieżowych. Oznacza ‘taki, w którym panuje dobry, przyjemny nastrój, sprzyjający odprężeniu, rozrywce’. Podstawą jest rzeczownik klimaty ‘cechy i zjawiska, czasem trudne do dokładnego zdefiniowania, charakterystyczne dla jakiegoś środowiska, miejsca lub lokalu’, np. mazurskie klimaty, klimaty kulinarne. Wobec tego klimaciarski to ‘odznaczający się pozytywnymi klimatami’.

Monika Kaczor