Co w języku znaczy wiara?

Dawniej słowo wiara miało znaczenie ‘zaufanie’, ‘przyrzeczne’, a także ‚wierzenia przyrzeczenia przekazywane z pokolenia na pokolenie oraz ‘zwykły tradycyjny ład i porządek’.
Prasłowiańskie słowo vĕra oznaczało ‘przeświadczenie, przekonane, że coś jest prawdą, ale również ‘ufność, że coś się spełni’. To samo znaczenie jest widoczne w łacińskim przymiotniku vera ‘prawdziwa’.
Prasłowiańska vĕra – zanim stała się rzeczownikiem – również była przymiotnikiem i z czasem uległa substantywizacji (przekształciła się w rzeczownik, zmieniając znaczenie: ‘prawdziwa’ – ‘to, co jest prawdziwe; ‘prawdziwe przekonanie, ‘wierzenie i przekonania przekazywane z pokolenia na pokolenie’, ‘tradycyjny ład i porządek’, ‘zaufanie’, ‘przyrzeczenie, przekonanie, że coś się spełni, że coś jest prawdą’, ‘przekonanie o istnieniu Boga’, ‘religia’.

Monika Kaczor

Jakie jest pochodzenie słowa klepsydra?

Klepsydra to dawny przyrząd do mierzenia czasu. Mimo że jest już ona od dawna nie używana, wiadomo, jak wygląda: jest to wysokie naczynie złożone z dwóch szklanych stożków połączonych wąskim kanalikiem, przez który – z góry na dół – przesypuje się suchy piasek.
Dawniej zamiast piasku używano wody i to ona odmierzała upływający czas.
Klapsydra to latynizm (zapożyczenie z łaciny). Łacińska klepsydra pochodzi z greki. Greckie słowa κλεψύδρα [klepsydra] to złożenie pochodzące od dwóch słów: czasownika klepto ‘wymykać się ukradkiem, kraść i rzeczownika hydro ‘woda’.
Zastanawiające jest, w jaki sposób klepsydra ‘zegar piaskowy’ stała się klepsydrą ‘nekrologiem’. W drugiej połowie XIX w. wizerunek (ikonę) klepsydry umieszczano na afiszach zawiadamiających o śmierci danej osoby i o tym, gdzie i kiedy odbędzie się pogrzeb.
Klepsydra stała się symbolem upływającego czasu i śmierci jako przejścia do innego życia, potem ‘ikoną nekrologu’, a z czasem – rozszerzając znaczenie – synonimem samego nekrologu.

Monika Kaczor

Czy rozgrzeszyć zawsze wiązało się z grzechem?

Rozgrzeszać nie pochodzi od rzeczownika grzech.
Czasownik rozgrzeszać i rzeczownik odczasownikowy rozgrzeszenie zawierają słowo grzech (rozgrzeszyć to ‘odpuścić komuś grzechy albo ‘przebaczy coś komuś’ a rozgrzeszenie to ‘odpuszczenie grzechów’ albo ‘pobłażliwe potraktowanie kogoś, kto w czymś zawinił’). Słowo grzech „wmieszało się” w postać tych wyrazów dopiero po pewnym czasie.
W XV w. wspomniane wcześniej słowa występowały pod postaciami rozrzeszyć i rozrzeszenie oraz rozdrzeszyć i rozdrzeszenie.
Rozrzeszyć to przeciwieństwo zrzeszyć, czyli nie: ‚scalić, połączyć, tylko: rozpuścić, rozwiązać’. Takie znaczenie, jak: ‚rozwiązać, odwiązać, odłączyć, rozłączyć, zwolnić, uwolnić’ ma łaciński czasownik absolvo, absolvere. W łacinie od-łączano winowajcę od winy i roz-łączano go z nią, także rozrzeszano grzesznika z jego grzechem, przez co nie stanowił on już z nim jedności.
Grzech jest bliski fonetycznie, więc „zaplątał się” semantycznie w te znaczenia i wpłynął na postać czasownika rozgrzeszać i rzeczownika rozgrzeszenie, tak że powstały rozgrzeszać i rozgrzeszenie.

Monika Kaczor