Zarówno…, jak i…

Czy poprawne jest zdanie: Zarówno uczniowie klasy Va i klasy VIa są odpowiedzialni za porządek na boisku szkolnym?

Zarówno … jak i … to spójnik złożony. Jedną z zasadniczych cech spójnika złożonego jest nierozerwalność członów. Jeśli pojawi się w zdaniu pierwszy człon tego spójnika, to muszą pojawić się również kolejne człony. Jeśli ten warunek nie zostanie spełniony, pojawi się błąd składniowy. Poprawnie zatem: Zarówno uczniowie klasy Va, jak i uczniowie klasy VIa są odpowiedzialni za porządek na boisku szkolnym. Warto pamiętać, że w zdaniu, w którym człony podmiotu są połączone spójnikiem złożonym zarówno…, jak i …, trzeba odpowiednio dobrać formę orzeczenia, tak by uwzględnić wieloczłonowość podmiotu.

Monika Kaczor

Lekcja wf. czy lekcja WF-u?

Który zapis jest poprawny lekcja wf.czy lekcja WF-u?

Lekcje wychowania fizycznego w szkolnych planach zajęć zazwyczaj zapisywane są nie pełną nazwą, tylko skrótem. Tu pojawia się problem: skrótem czy skrótowcem? wielkimi literami czy małymi literami? Obie formy zapisu są poprawne, ale warto pamiętać, że …

Jeśli wybieramy skrót, czy zapis małymi literami, musimy postawić kropkę na końcu (por. zapis: np., lp., pt.). Skrót pozostaje nieodmienny. Poprawy zatem będzie zapis: lekcja wf. (nie: wf-u), na wf.(nie: na wf-ie).

Jeśli chcemy odmieniać, musimy wybrać skrótowiec – zapisywany wielkimi literami, np. WF, WF-u, WF-owi, z WF-em, na WF-ie.

Monika Kaczor

 

Zaimek jaki i który

Czy zaimków który i jaki można używać zamiennie?

Użycie zaimków, który i jaki może budzić wątpliwości. Warto zapamiętać zasadę: Jeżeli w poprzedzającym zdaniu można użyć zaimka ten, to stawiamy zaimek który, np. Zdecydowałam się na (te) studia, które (nie: jakie) miały najciekawszą promocję.

Jeżeli w zdaniu nadrzędnym może wystąpić zaimek taki, to wstawiamy zaimek jaki, np. Wybrałam (takie) lody, jakie dzieci lubią najbardziej.

Monika Kaczor

 

 

Spójniki aż i dopóki

Jak stosować spójniki aż i dopóki?

Spójnika nie łączymy ze słowami zaprzeczonymi, np. Gotuj warzywa tak długo, aż zmiękną (nie: Gotuj warzywa tak długo, aż nie zmiękną). Zdań zaprzeczonych możemy  używać po spójniku dopóki. Dopóki łączy się ze zdaniami zaprzeczonymi i ze zdaniami niezaprzeczonymi: Gotuj warzywa dopóki nie zmiękną. Gotuj warzywa dopóki są twarde, zestaw z ognia, gdy zmiękną.

Monika Kaczor

 

Notabene – subtelność interpunkcyjna

Czy przed wyrazem notabene stawiamy przecinek?
Notabene to modulant używany dla podkreślenia jakieś części zdania. Jest to wyrażenie łacińskie, traktowane jako złożenie, o czymś świadczy jeden akcent główny: notabene.

Interpunkcja jest niejednolita: albo nie oddziela się go od innych składników, albo oddziela przecinkiem, z czym można spotkać się stosunkowo często.
Por.:
Zostałaś notabene matką.
Przeprowadziła projekt naukowy, notabene oryginalny i inspirujący.

Monika Kaczor

Znaki przestankowe czy znaki przystankowe?

Szanowni Państwo, dlaczego mówimy o znakach przEstankowych, a nie o znakach przYstankowych? Czy chodzi o to, że przestajemy mówić, a nie robimy sobie przystanek w mówieniu?

Znaki interpunkcyjne są określane także jako znaki przestankowe. Taka nomenklatura została ustalona. Sygnalizują one potrzebę zaprzestania mówienia przed kolejnym elementem wypowiedzi, by nadać jej odpowiednią intonację, właściwy rytm, stosowne tempo mowy, prawidłowy akcent wyrazowy lub zdaniowy. Zawieszamy głos, by budować stosowną atmosferę wypowiedzi. Przerwy między poszczególnymi frazami to również forma dbania o czytelność wypowiedzi, o odzwierciedlenie w tekście pisanym zależności składniowych między członami wypowiedzenia lub między wypowiedzeniami, na wyodrębnienie, podkreślenie – ze względów znaczeniowych lub emocjonalnych – pewnych wyrazów lub fragmentów tekstu.

Monika Kaczor

Zerojedynkowy czy zero-jedynkowy?

Mam takie pytanie, chodzi o zapis zero-energetyczny (budynki zero-energetyczne, konferencja „W kierunku budownictwa blisko zero-energetycznego”), czy z dywizem jest poprawnie?
Zero-energetyczny, zero-jedynkowy to przykłady przymiotnika złożonego z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo, więc obowiązuje zapis z dywizem.
Monika Kaczor

Cudzysłów w wypowiedziach urzędowych

Szanowni Państwo, bardzo proszę o udzielenie odpowiedzi na pytanie: czy pisząc „zwanej dalej Umową” wyraz „umową” należy ująć w cudzysłów?

Cudzysłów jest znakiem interpunkcyjnym, za którego pomocą wyodrębniamy cudze słowa przytoczone w tekście, fragmenty utworów, tytuły dzieł itp. (funkcja cytowania jest najważniejsza), jak również zwracamy uwagę na wyrazy i zwroty o znaczeniu innym niż znaczenie podstawowe (w tej funkcji znak jest nadużywany).
Wypowiedź urzędowa powinna się cechować dokładnością niedopuszczającą innych interpretacji i temu właśnie służy wymieniona w pytaniu konstrukcja. Pomaga ona wyeksponować terminy, które pojawią się w dalszych partiach dokumentu w określonym na początku znaczeniu, np. „zwany dalej Zamawiającym”, „zwany dalej Autorem”, „zwany dalej Uniwersytetem”. W umowach, regulaminach, statutach i podobnych tekstach zdefiniowane w ten sposób terminy zapisuje się – na mocy konwencji – dużą literą. Wprowadza się tym samym informację, że wyraz został użyty nie w znaczeniu ogólnym, ale w znaczeniu właściwym dla danego dokumentu. Za pierwszym razem termin taki jest niekiedy ujmowany w cudzysłów.

Czy w przytoczonym kontekście formę „Umową” należy wyodrębnić za pomocą cudzysłowu? Nie jest to konieczne. Zastosowanie dużej litery jest wystarczającym sygnałem, że wyraz został użyty w specjalnym znaczeniu i zastępuje pełną nazwę dokumentu, która – jak się spodziewam – wcześniej została podana.

Anna Wojciechowska

Kłopotliwa interpunkcja

Prosiłbym o rozstrzygnięcie dylematu dotyczącego stawiania przecinków przed „jak” w wyrażeniach „o niczym innym nie marzę jak” oraz „nie ma to jak” na przykładzie poniższych zdań:
1. O niczym innym nie marzę jak o wycieczce do Chorwacji.

2. O niczym innym nie marzę, jak pooddychać górskim powietrzem.

3. O niczym innym nie marzę jak (tylko) o pooddychaniu górskim powietrzem.

4. O niczym innym nie marzę jak tylko o czynnym udziale w zawiłych badaniach.

5. Nie ma to jak być harcerzem.

Czy o obecności przecinka zadecyduje w tym przypadku akcent, czy to, że przecinek nie jest wymagany w zdaniu pojedynczym (1, 3 ,4, 5)?

Najprościej rzecz ujmując, można odpowiedzieć, że – ponieważ polska interpunkcja ma przede wszystkim charakter składniowy – o obecności lub nieobecności przecinka w powyższych przykładach decyduje konstrukcja zdania. Dlatego można z dużą pewnością przyjąć, że w zwrocie „nie ma to jak” przed „jak” nie pojawi się przecinek, ponieważ należy je uzupełnić składnikiem niezdaniotwórczym, np. Nie ma to jak w domu…, Nie ma jak u mamy… itp.)

Inaczej będzie w wyrażeniu „o niczym innym nie marzę jak”, które dopuszcza większą swobodę kontynuacji – w zależności od tego, czy wyraz „jak” będzie wprowadzał zdanie podrzędne czy też nie, przecinek należy wstawić lub nie. Pewne znaczenie ma tu jednak także logika wypowiedzi. Wydaje się, że dopowiedzenie ma w podanych przykładach charakter integralny, tzn. wchodzi w skład zasadniczej konstrukcji zdania, więc przecinek nie jest potrzebny (także w zdaniu drugim).

Z drugiej jednak strony intencją mówiącego może być wyodrębnienie drugiego członu. Wówczas wypowiedziane z przerwą oddechową zdanie „O niczym innym nie marzę, jak tylko o czynnym udziale w zawiłych badaniach” zostanie zapisane z przecinkiem.

Magdalena Steciąg

Znak prozodyczny – pytajnik

Czy poniższe zdania mogą być przekształcone na jedno z pytajnikami wewnątrz wypowiedzenia?

Kto miałby tutaj czyhać na moje życie? Orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami? Gęsi przechadzające się po podwórcu? Pies ujadający w obejściu? Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie: orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami? gęsi przechadzające się po podwórcu? pies ujadający w obejściu? Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
lub:
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie: orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami?, gęsi przechadzające się po podwórcu?, pies ujadający w obejściu?, Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?

Byłbym wdzięczny za komentarz.

„Wielki słownik ortograficzny” PWN (red. E. Polański, Warszawa 2016) podaje, że pytajnik służy do wskazywania na intencję osoby mówiącej, która oczekuje odpowiedniej informacji od osoby, do której kieruje się pytanie. Zadania pytające mają specjalną, odmienną od innych zdań, intonację. Wyrażają niepewność, zdziwienie. Pytania retoryczne mogą służyć do wyrażania ironii, oburzenia, ale mogą być również forma prośby lub łagodnego nakazu.
Poprawne odczytanie zdań zakończonych pytajnikiem wymaga zrozumienia ich treści.
W przedstawionych zdaniach każde ma wyraźną intencję pytania, prośby o udzielenie odpowiedzi. Zgodnie z regułami w zakresie używania znaku zapytania proponuję następujący zapis:
Kto miałby tutaj czyhać na moje życie? Orzeł, który szybuje ponad górskimi szczy¬tami? Gęsi przechadzające się po podwórcu? Pies ujadający w obejściu? Amtu, która mówi, że przeżyła dwóch mężów?
Monika Kaczor