Znicz

Jakie jest pochodzenie wyrazu znicz?

Znicz, czyli ‘lampka nagrobna’ lub ‘ogień  palący się w miejscach otoczonych czcią’ pojawił się w polszczyźnie dopiero w XIX w. Wyraz ten jest białorusycyzmem i oznacza ‘święty ogień pogan’. Pokrewny zniczowi i znany wschodnim gwarom i dialektom wyraz znička oznacza ‘spadającą gwiazdę’, błędny ognik’, ‘osobę pojawiającą się ma krótko’. Wszystkie te wyrazy pochodzą od prasłowiańskiego czasownika *znĕti ‘tlić się, żarzyć się’.

Monika Kaczor

Gospodyni czy gospodarzyni?

Szanowna Poradnio, czy forma gospodarzyni jest poprawna?
Używając tej formy, chciałabym podkreślić, że organizatorem spotkania jest nie gospodarz, ale właśnie kobieta – gospodarzyni. (?)


Zaproponowana forma gospodarzyni jest nie tyle niepoprawna, co niepotrzebna. W języku polskim istnieje od dawna wyraz określający kobietę, która jest gospodarzem spotkania. To gospodyni. Wyraz ten ma wprawdzie kilka znaczeń (słowniki na pierwszym miejscu definiują gospodynię jako «panią domu» lub «żonę gospodarza»), ale jego użycie w znaczeniu «kobieta sprawująca wobec gości funkcję organizatora» jest współcześnie rozpowszechnione, np. w połączeniach typu gospodyni spotkania, gospodyni wieczoru.
Zaleca się więc użyć w opisanym kontekście wyrazu gospodyni.

Magdalena Steciąg

Poselstwo

Dzień dobry,
W języku angielskim występuje słowo „the Message”, które można tłumaczyć mi. jako wiadomość, przesłanie, poselstwo. W kontekście historycznym, chciałbym przetłumaczyć na „poselstwo”. Słowo „poselstwo” wydaje się być archaizmem. Czy w języku polskim można zastosować zwrot „przekazano poselstwo” w sensie np. władca państwa, król wysłał list (z pewną treścią) dyplomatyczny do innego władcy?
Wydaje mi się, że tak, ale poproszę o opinię i podanie źródła z literatury.

Internetowy Słownik pojęciowy języka staropolskiego z roku 2020 (https://spjs.ijp.pan.pl) na podstawie wcześniejszego Słownika staropolskiego notuje hasło poselstwo w trzech znaczeniach: 1) ‘posłowanie, wykonywanie czynności posła’; 2) ‘wiadomość przesłana przez posła, sprawa powierzona posłowi do załatwienia, polecenie’; oraz 3) ‘zapytanie o wyrok, poradę prawną’. Drugie znaczenie w tym zestawieniu jest zgodne z sensem przedstawionym w pytaniu skierowanym do poradni. Choć pierwsze znaczenie jest dominujące i przykładów potwierdzających ich użycie jest więcej w polskim piśmiennictwie, to drugi sens należy uznać za ukształtowany w polszczyźnie i niejednokrotnie stosowany. Oznacza to, że współcześnie, opisując jakieś wydarzenie w wyraźnym kontekście historycznym, można użyć połączenia przekazano poselstwo lub władca przekazał poselstwo. Cytat z dawnego pisma zanotowany w Słowniku pojęciowym języka staropolskiego brzmi podobnie do połączenia zasugerowanego w pytaniu: Jako tym poselstwem tego posła Sędziwoj nie uczynił Wojtkowi pięcidziesiąt grzywien szkody. Jeszcze wyraźniej zastosowanie omawianego znaczenia potwierdza w kontekście biblijnym następujący dawny przykład: Tegodla, anjeli, to poselstwo od Świętej Trojce przyjąw, nieś ku niebieskie dziewicy.
Z kolei Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku (https://sxvii.pl/) przedstawiający stan polszczyzny nieco późniejszy notuje już tylko jedno znaczenie ‘zadanie, misja posła; delegacja, posłowanie’, ale przykłady w słowniku sugerują, że to może być również ‘wiadomość’: …posły do K.JM. osób 10 posłali, między któremi i mnie z posilstwem tym, które WMci posyłam. Kolejne przykłady o znaczeniu ‘wiadomość przekazywana ustnie lub pisemnie’ można wyszukać w kontekstach prezentowanych w Elektronicznym korpusie tekstów polskich z XVII i XVIII w. (tzw. Korpus barokowy – https://korba.edu.pl/query_corpus/). Są to np.: Poselstwa noszę i bywam też złoty, Idąc w zaloty; Ten mu od jednej panny poselstwo przynosił I szedł na małą chwilę do niej…
Należy pamiętać, że słowa zmieniają znaczenie i poselstwo współcześnie nie występuje już w znaczeniu przywołanym w pytaniu do naszej poradni. Jeszcze Słownik Doroszewskiego rejestrujący słownictwo XX wieku notował ten sens, ale z adnotacją, że jest ono przestarzałe: Posłowie wołoscy zbliżyli się do króla, pokłonili mu się z wielkim respektem i zaraz zaczęli przedkładać swoje poselstwa. Najnowszy internetowy Wielki słownik języka polskiego (wsjp.pl) główne znaczenie poselstwa odnosi do instytucji dyplomatycznej, budynku i pracowników tej placówki. Omawiane znaczenie nie zostało już odnotowane.

Piotr Kładoczny