Szczerzec – odmiana nazwy miejscowości

Opublikowany przez

Szanowni Państwo,
Jak należy odmieniać nazwę Szczerzec? Patron mojej drużyny harcerskiej urodził się właśnie w tym miasteczku. Większość osób mówi: urodził się w Szczerzecu. Ja natomiast sądzę, że należy odmieniać w Szczercu. Zatem, która forma jest poprawna?

Poprawna forma miejscownikowa tej nazwy to: w Szczercu. Nazwy miejscowe – zarówno polskie, jak i zagraniczne – odmieniamy tak jak wyrazy pospolite tego samego rodzaju gramatycznego i o takim samym zakończeniu. W tym przypadku możemy się wzorować na odmianie rzeczownika marzec:

M. Szczerzec (marzec),
D. Szczerca (marca),
C. Szczercowi (marcowi),
B. Szczerzec (marzec),
N. Szczercem (marcem),
Ms. Szczercu (marcu),
W. Szczercu! (marcu!).

Nie można jednak powiedzieć, że osoby posługujące się formą miejscownikową w Szczzerzecu popełniają błąd językowy. W ocenie takich zjawisk ma znaczenie uzus (zwyczaj językowy). Elementy uznawane za niepoprawne (niezgodne z normą) mogą się tak upowszechnić wśród mieszkańców danej miejscowości, że po jakimś czasie są akceptowane przez normę użytkową.

Paula Szyjka

Zaszufladkowano do kategorii Odmiana

Pacy czy Pace? – odmiana nazwiska

Opublikowany przez

Szanowni Państwo!
Zwracam się z prośbą o odpowiedź na pytanie dotyczące odmiany nazwiska Paca (dla kobiety) – czy w celowniku właściwa jest forma Pacy (czy może Pace)?

Poprawna forma celownikowa tego nazwiska to: Pacy. Sięgamy tu do reguły, zgodnie z którą nazwiska żeńskie zakończone na -a odmieniają się tak jak rzeczowniki pospolite o podobnym zakończeniu. W rozstrzygnięciu pomocna jest także inna zasada: jeżeli końcówka -a stoi przed spółgłoskami c, cz, dz, dż, sz, ż (historycznie miękkimi), to nazwiska tak zakończone odmieniają się jak rzeczowniki taca, owca, tarcza. Wzór odmiany – niezależnie od tego, czy Paca jest nazwiskiem kobiety, czy mężczyzny – przedstawia się następująco:

M. Paca (taca),
D. Pacy (tacy),
C. Pacy (tacy),
B. Pacę (tacę),
N. Pacą (tacą),
Ms. Pacy (tacy),
W. Paco! (taco!).

Przy okazji warto dodać, że użycia wołacza – choć teoretycznie możliwe – są bardzo rzadkie, ponieważ w polskiej kulturze zwracanie się do kogoś po nazwisku nie jest postrzegane jako grzeczne.

Paula Szyjka

Zaszufladkowano do kategorii Odmiana

Ochmistrzostwo

Opublikowany przez

Szanowni Państwo,
piszę z prośbą o pomoc w ustaleniu etymologii słowa, o którego to źródłosłowie Internet milczy. Jest to o tyle zdumiewające, że to raczej wyraz historyczny, praktycznie dziś nieużywany. Co znaczy „och-” w ochmistrzu i w czym mistrzem jest ktoś, kto jest mistrzem w ochmistrzostwie?

Wyraz ochmistrz jest zapożyczeniem, które pojawiło się już w staropolszczyźnie. Pochodzi od niemieckiego wyrazu Hofmeister. W strukturze tego leksemu można wydzielić dwie cząstki: hof- ‘dwór, dwór królewski, dwór książęcy, folwark’ oraz -meister ‘mistrz, znawca, przełożony’. W dawnym języku niemieckim wyraz określał nadzorcę rezydencji książęcej. W podobnym znaczeniu przedostał się do polszczyzny, gdzie oznaczał zarządzającego domem i służbą. Na gruncie języka polskiego doszło do zmian fonetycznych charakterystycznych dla pożyczek z języka niemieckiego: utraty nagłosowego h oraz zmiany dźwięku f (którego w polszczyźnie kiedyś w ogóle nie było) w głoskę ch.
Nie można więc w wyrazie ochmistrz mówić o polskim przedrostku och-. Poza tym morfem -mistrz należy odczytywać zgodnie z łacińskim źródłosłowem jako ‘wyższy, przełożony’, a nie jak chcielibyśmy dziś ‘ktoś lepszy od innych w jakiejś dziedzinie’.
Przy szukaniu źródłosłowów polecamy słowniki etymologiczne, np. Andrzeja Bańkowskiego, Wiesława Borysia, Aleksandra Brücknera, Franciszka Sławskiego.

Magdalena Hawrysz, konsultacja germanistyczna Jarochna Dąbrowska-Burkhardt

Mrożek by tego nie wymyślił

Opublikowany przez

W programie Szkoło Kontaktowe jeden z prowadzących skomentował wydarzenie, mówiąc: „Mrożek by tego nie wymyślił”. Co dokładnie oznacza to powiedzenie?

Mrożek
Potoczna fraza Mrożek by tego nie wymyślił jest związkiem frazeologicznym. To również przykład skrzydlatych myśli.
Stanisław Bąba w „Komentarzach frazeologicznych” podaje cztery warianty wspomnianego frazeologizmu:
1. Mrożek by tego nie wymyślił,
2. Tego by Mrożek nie wymyślił,
3. Tego nie wymyśliłby nawet Mrożek,
4. Tego nie wymyśliłby nawet sam Mrożek.
Te frazy nawiązują do sytuacji z utworów Sławomira Mrożka. Odnoszą się  do groteskowych, absurdalnych i śmiesznych z pozoru sytuacji oraz zdarzeń, które są sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Znaczenie tego frazeologizmu jest negatywną oceną określonego faktu z życia, które w istocie rzeczy jest smutne i zatrważające.
Przy okazji warto wspomnieć, że w wielowyrazowych nazwach programów radiowych i telewizyjnych wielką literą pisze się tylko pierwszy wyraz, np.: Szkoło kontaktowe, Pytanie na śniadanie, Taniec z gwiazdami.

Monika Kaczor

Siedem krasnoludków czy siedmiu krasnoludków?

Opublikowany przez

Dzień dobry, która forma jest poprawna, „siedem krasnoludków” czy „siedmiu krasnoludków” i jakie jest tego wytłumaczenie? 

Obie formy są poprawne. Siedem to forma niemęskoosobowa – powiemy siedem księżniczek, siedem szklanek, siedem talerzy, siedem psów, natomiast formy męskoosobowej użyjemy, gdy mamy na myśli na przykład mężczyzn – siedmiu mężczyzn, siedmiu chłopców i siedmiu wspaniałych (dla porównania: siedem wspaniałych – dziewcząt).
Rzeczownik krasnoludek, odnoszący się do postaci fikcyjnej, może przybierać obie formy, w tym alternatywną męskoosobową, stąd też powiemy siedem krasnoludków albo siedmiu krasnoludów (Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków), siedem albo też siedmiu elfów – te elfy albo ci elfowie w zależności od tego, czy mamy na myśli duszki, istoty mitologiczne (forma niemęskoosobowa), czy też postaci literackie – o cechach ludzkich i męskich (forma męskoosobowa).

Magdalena Idzikowska

Mindfulness

Opublikowany przez

Szanowni Państwo, jak odmienić wyraz mindfulness i czy w ogóle ten wyraz podlega odmianie. Proszę o wyjaśnienie.
Mindfulness

Rzeczownik „mindfulness” jest jednym z wielu zapożyczeń z języka angielskiego, które napływają do polszczyzny. Termin ten stosowany jest przede wszystkim w psychologii w znaczeniu „trening uważności”. Trudno znaleźć odpowiednik polski, który w pełni oddawałby znaczenie tego rzeczownika tłumaczonego w słownikach angielsko-polskich jako: uważność, uważną obecność.
Słowo MINDFULNESS jest na razie stosunkowo rzadko używane w języku potocznym (nie rejestruje go żaden ze słowników języka polskiego ani Narodowy Korpus Języka Polskiego), dlatego występuje przede wszystkim w formie nieodmiennej. Ponieważ jednak język polski jest językiem fleksyjnym, większość wyrazów zapożyczonych (zwłaszcza te często używane, jak opisywany niedawno „fanpage”) podlega z czasem odmianie. Dzieje się tak także z rzeczownikiem „mindfulness”. Zwykle słowo zapożyczone odmieniamy podobnie jak zbliżony do niego pod względem wymowy oraz zakończony na tę samą spółgłoskę wyraz pospolity. Dobrym wzorem odmiany rzeczownika „mindfulness” jest odmiana rzeczownika fitness, rejestrowanego w „Słowniku gramatycznym języka polskiego” (sgjp.pl).
A zatem odmiana wygląda następująco:
M. mindfulness
D. mindfulnessu
C. mindfulnessowi
B. mindfulness
N. mindfulnessem
Msc. mindfulnessie
W. mindfulnessie
Odmienione formy tego rzeczownika można spotkać w tekstach internetowych, np. „W mindfulnessie nie chodzi o to, żeby ci było przyjemnie w życiu, tylko żebyś konfrontowała się z tym, co się z tobą dzieje w chwili obecnej” (http://weekend.gazeta.pl/weekend/1,152121,18216740,Mindfulness___walec_na_stres__Zuzanna_Ziomecka__To.html).

Irmina Kotlarska

Oleat

Opublikowany przez

Czy mogę prosić o pomoc dotyczącą odmiany jednego ze słów. W jaki sposób odmienić słowo „oleat” w zdaniu: Na podstawie badań terenowych sporządzono oleat/oleatę/oleata? Słowo to jest rodzaju męskiego. Analogia do wyrazu „brat” wskazywałaby na „oleata” jako poprawną formę odmiany, natomiast intuicyjnie właściwą formą wydaje się „oleatę”.

Oelat jest rzeczownikiem rodzaju męskiego i należy do IV grypy deklinacyjnej, która obejmuje rzeczowniki zakończone w M. lp. na spółgłoski twarde: b, d, f, ł, m, n, p, r, s, t, w, z. Powinno wobec tego być:

M. oleat
D. oleatu
C. oleatowi
B. oleat
N. oleatem
Msc. oleacie
W. oleacie.

W powyższym zdaniu rzeczownik oleat występuje w formie biernikowej: Na podstawie badań terenowych sporządzono oleat.

Monika Kaczor

Zaszufladkowano do kategorii Odmiana

Krakauerologia

Opublikowany przez

Szanowna Poradnio,
w programie telewizyjnym prowadzący, opowiadając o historii Krakowa, wymienił nazwę krakauerologia. Sprawdziłem w Internecie, że jest to nauka o wyższości Krakowa nad resztą świata. Czy taki wyraz występuje w słownikach języka polskiego?

kraków

W dostępnych słownikach języka polskiego wyraz krakauerologia nie występuje. „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod redakcją Stanisława Dubisza (Warszawa 2003, t. II, s. 286) odnotowuje wyraz krakauer, który w znaczeniu potocznym żartobliwym albo lekceważącym oznacza <<mieszkańca Krakowa>>.
Słowo krakauerologia brzmi uczenie, nie bez wpływu obecnej w nim cząstki – logia.

Monika Kaczor

Fanpage

Opublikowany przez

Czy fanpage jest odmienne?

facebook
Fanpage strona na Facebooku, promująca osobę, firmę, markę, służąca do komunikacji pomiędzy użytkownikami serwisu społecznościowego. Odmiana tego wyrazu jest następująca:
M. fanpage
D. fanpage’a
C. fanpage’owi
B. fanpage lub fanpage’a (forma potoczna)
N. fanpage’em
Msc. o fanpage’u
W. fanpage’u.

Monika Kaczor

Zaszufladkowano do kategorii Odmiana

Terrorysta zamachowiec czy terrorysta-zamachowiec?

Opublikowany przez

Czy w zestawieniu terrorysta zamachowiec obowiązkowy jest dywiz?

Tego typu zestawienia mają pisownię rozdzielną. Człon drugi pełni funkcję określenia członu pierwszego. Stosunek tych członów względem siebie jest znaczeniowo nierównorzędny. Konstrukcje tego typu to na przykład: terrorysta samobójca, człowiek dokumentalista, artysta malarz, pies przewodnik, poseł sprawozdawca, kobieta inżynier, ludzie strusie, samochód pułapka, statek cysterna, miasto ogród. W tego rodzaju zestawieniach dywiz jest zbędny.
Oprócz wymienionych wyżej konstrukcji w polszczyźnie zdarzają się zestawienia zawierające nazwiska – Lewandowski piłkarz, Małysz skoczek, Sthur aktor (W skeczu Rozmowa telefoniczna Sthur kabareciarz był lepszy niż Sthur aktor).

Monika Kaczor