Szanowni Państwo, jak można określić osobę, która jeździ na hulajnodze. Jest rowerzysta….
Osoba, która jeździ na hulajnodze to hulajnogista. Więcej nowych wyrazów z różnych dziedzin życia można znaleźć na stronie: www.nowewyrazy.uw.edu.pl.
Monika Kaczor
Szanowni Państwo, dlaczego mówimy o znakach przEstankowych, a nie o znakach przYstankowych? Czy chodzi o to, że przestajemy mówić, a nie robimy sobie przystanek w mówieniu?
Znaki interpunkcyjne są określane także jako znaki przestankowe. Taka nomenklatura została ustalona. Sygnalizują one potrzebę zaprzestania mówienia przed kolejnym elementem wypowiedzi, by nadać jej odpowiednią intonację, właściwy rytm, stosowne tempo mowy, prawidłowy akcent wyrazowy lub zdaniowy. Zawieszamy głos, by budować stosowną atmosferę wypowiedzi. Przerwy między poszczególnymi frazami to również forma dbania o czytelność wypowiedzi, o odzwierciedlenie w tekście pisanym zależności składniowych między członami wypowiedzenia lub między wypowiedzeniami, na wyodrębnienie, podkreślenie – ze względów znaczeniowych lub emocjonalnych – pewnych wyrazów lub fragmentów tekstu.
Monika Kaczor
Szanowni Państwo, Krajowy Rejestr czy Krajowy rejestr? Chodzi o wykaz odmian zalecanych do uprawy (http://www.coboru.pl/Polska/Rejestr/rejestr_KR.aspx). Czy wzorować się na takich instytucjach jak: Krajowy Rejestr Długów, Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju, Krajowy Rejestr Sądowy?
Obowiązuje zasada, która mówi, że nazwy indywidualne (jednostkowe) urzędów, władz, instytucji, szkół, organizacji, towarzystw, nazw zespołów muzycznych, artystycznych i sportowych są zapisywane wielką literą.
Jeżeli nazwa, o którą Pan pyta, została użyta w kontekście nazwy własnej, a z załączonego tekstu (https://coboru.gov.pl/Polska/Rejestr/rejestr_KR.aspx) wynika, że tak właśnie jest, obowiązuje powyższa reguła.
Rejestr krajowy traktowany jako nazwa pospolita będzie zapisany małą literą.
Monika Kaczor
Szanowni Państwo, jeśli mamy do czynienia z Towarzyszem Szmaciakiem, to zachowanie wywodzące się z jego postawy życiowej możemy nazwać Szmaciakowstwem czy też Szmaciakostwem (bez „w” w środku wyrazu)?
Słownik ortograficzny języka polskiego (red. Edward Polański, Warszawa 2016) podaje, że literę w piszemy przed przyrostkiem -stwo wtedy, gdy formą podstawową, w której występuje spółgłoska w, jest rzeczownik lub czasownik. Natomiast nie piszemy w, gdy formą podstawową jest przymiotnik, nawet gdyby zawierał literę w. Np.:
dawstwo – dawca, krasomówstwo – krasomówca, marnotrawstwo – trawić, podwykonawstwo – podwykonawca, rybołówstwo – łowić, sprawozdawstwo – sprawozdawca, sprawstwo – sprawca, szewstwo – szewc, wychowawstwo – wychowawca, wykonawstwo – wykonawca, zawodowstwo – zawodowiec, znawstwo – znawca.
Do tej grupy wyrazów należą również rzeczowniki złożone o drugim członie – dawstwo (np. prawodawstwo, krwiodawstwo) i -znawstwo (językoznawstwo, rzeczoznawstwo).
Rzeczowniki zakończone na -ostwo, -estwo, -istwo, -awstwo (np. gapiostwo, mistrzostwo, ojcostwo, tchórzostwo, myślistwo, obrzydlistwo) są pisane zgodnie z wymową bez litery w. Do tej grupy również należą nazwy małżeństw, np.: Henrykostwo, Janostwo, Piotrostwo, doktorostwo, inżynierostwo, wujostwo.
Podany przez Pana przykład podlega powyższej regule.
Monika Kaczor
Coraz częściej (zwłaszcza w pismach urzędowych) spotykam się z dziwną formułą otwierającą korespondencję – „uprzejmie przesyłam”. Czy można coś uprzejmie przesyłać?
Słowniki języka polskiego nie notują cytowanej przez Panią formuły.
Uprzejmie łączy się ze zwrotami wyrażającymi podziękowanie lub prośbę. Częściej spotykamy się ze sformułowaniami uprzejmie proszę, dziękuję uprzejmie, które należą do oficjalnych zwrotów grzecznościowych.
Zwrot uprzejmie wysyłam może sugerować, że ktoś coś wysłał bez zbędnych problemów, trudności, było to dla niego miłym gestem.
Połączenie, o którym Pani wspomina, występuje rzadko, więc może wzbudzać zdziwienie i brzmieć staroświecko, jakby było cytowane z jakiegoś utworu literackiego.
Monika Kaczor
Szanowna Poradnio, jakie jest znaczenie „białego kłamstwa”?
Obserwując wypowiedzi w przekazach medialnych, można stwierdzić, że użytkownicy języka identyfikują białe kłamstwo z kłamstwem niewielkim, nieważnym, nieszkodliwym, rzadko koniecznym. Pewne zachowania społeczne, które z definicji są kłamstwem, zostały uznane za konieczne, słuszne, by usprawiedliwić ich wykorzystanie. Po białe kłamstwo sięga się, by służyć innym, nie – sobie. Będzie to jednak zawsze zachowanie moralnie dwuznaczne, naruszające kanony etyczne, wprowadzające czynnik relatywizacyjny.
W artykule Białe kłamstwo – narzędzie komunikacji społecznej („Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, 2012 (wydany w 2013), t. 24, s. 35-45. Po. także M. Cichocki, Znaczenie i funkcje kłamstwa w komunikacji interpersonalnej, „Kultura i Wartości”, 2017, nr 24, s. 23-44.) Eliza Grzelak pisze, że jest ono „wpisane w konwencję społeczną, uznane za normatywne lub przynajmniej uzualnym zachowaniem komunikacyjnym, którego normatywność lub uzualność opiera się na założeniu, że jest to przekaz korzystny dla innych, nie dla nadawcy”.
Obecnie do kłamstw koniecznych, usankcjonowanych prawem zwyczajowym, wspólnotowym, kościelnym, świeckim, zalicza się wybrane kłamstwa medyczne, prawne oraz najmniej akceptowane – kłamstwa kościelne. Wszystkie jednak budzą wątpliwości etyczne i wymuszają na uczestnikach komunikacji indywidualne świadome wybory moralne.
Monika Kaczor
Czy przymiotniki epidemiczny i epidemiologiczny można używać zamiennie? Inaczej mówiąc, czy ich znaczenie jest tożsame?
Epidemiczny – to przymiotnik od rzeczownika epidemia w znaczeniu ‘związany z epidemią’, czyli ‘częstym występowaniem czegoś’ (jeśli mowa o wzroście epidemicznym, np. narkomanii) lub ‘dużą liczbą zachorowań’ (jeśli mowa np. o grypie lub o szpitalu). Oznacza to, że gdy mówimy o zachorowaniach, chorych ludziach (łańcuch epidemiczny), czasach epidemii, stanach czy zagrożeniach związanych z epidemią (stan zagrożenia epidemicznego, stan epidemiczny) powinniśmy używać tego właśnie przymiotnika.
Epidemiologiczny – to natomiast przymiotnik od rzeczownika epidemiologia, która oznacza ‘dział medycyny zajmujący się czynnikami powodującymi masowe rozprzestrzenianie się chorób oraz sposobami zapobiegania temu procesowi’. Odnosi się on bezpośrednio do działu nauki zajmującej się epidemią, ale jest także związany ze służbami, których zadaniem jest przeciwdziałanie epidemii. Konsekwencją tego są połączenia typu stacja sanitarno-epidemiologiczna, wywiad epidemiologiczny czy nadzór epidemiologiczny. Przymiotnikiem tym należy więc charakteryzować jedną z nauk medycznych oraz rozmaite działania ograniczające epidemię.
Dziś używa się zarówno przymiotnika epidemiczny, jak i epidemiologiczny, a ich znaczenie choć w szczegółach się różni, to związany jest z tym samym zagadnieniem, którym jest epidemia. Na ten temat wypowiadają się różni ludzie, w tym medycy, politycy, specjaliści różnych dziedzin, a także zwykli ludzie, stąd nie dziwi, że padają różne określenia. Trzeba przyznać, że zamiana owych przymiotników nie wpływa na zrozumienie przekazywanej informacji i nie powoduje powstawania pomyłek. Jest to dowód bliskości znaczeń owych przymiotników, a zarazem potwierdzenie, że różnica między nimi tkwi przede wszystkim w innych zakresach podstawowych znaczeń. Można nawet powiedzieć, że w pewnym uproszczeniu oba te przymiotniki są tożsame, bo odnoszą się bezpośrednio lub pośrednio do epidemii. Przypuszczam, że wiele osób używa ich zamiennie, nie zważając na niuanse znaczenia, tak jak czasem pomyłkowo bywają używane przymiotniki dziecięcy i dziecinny, które powinny być od siebie odróżniane.
Piotr Kładoczny
Chciałabym zapytać, ponieważ ostatnio bardzo często słyszymy być na kwarantannie czy być w kwarantannie, jak powinno się właściwie mówić.
Słowniki języka polskiego notują następujące zwroty z kwarantanną: odbywać, przebywać, przechodzić kwarantannę, poddać kogoś (coś) kwarantannie. W korpusach języka polskiego możemy spotkać ich więcej. Stosunkowo najczęściej występujące to: być na kwarantannie, jechać na kwarantannę, przebywać na kwarantannie, przywieźć na kwarantannę, wytrwać na kwarantannie, zamknąć na kwarantannie, zatrzymywać na kwarantannie oraz być w kwarantannie domowej, szkolnej, pozostawać w przymusowej kwarantannie, umieszczać w kwarantannie domowej.
Z kontekstów użycia można wnioskować, że być na kwarantannie jest używane w znaczeniu koniecznego odosobnienia ludzi, zwierząt, towarów przybyłych lub przywiezionych z miejsc dotkniętych jakąś epidemią lub podejrzanych o możliwość przeniesienia jej drobnoustrojów wywołujących chorobę zakaźną. Np.:
Miał być na kwarantannie, zginał w Tatrach.
Obecnie w Polsce w związku z epidemią koronawirusa przebywa na kwarantannie ponad 55 tysięcy osób.
Obecnie w Polsce w związku z epidemią koronawirusa przebywa na kwarantannie ponad 55 tysięcy osób.
Osoby przebywające na kwarantannie mają obecnie obowiązek posiadania aplikacji „Kwarantanna domowa”
Przyjmowała pacjentów, chociaż miała być na kwarantannie.
Być w kwarantannie towarzyszy z reguły określenie, np.:
Dzieci, które są szkolnej kwarantannie, nie mogą się nudzić.
Jakie są obowiązki osoby w kwarantannie domowej przy podejrzeniu koronawirusa?
Miał być w przymusowej kwarantannie, nakasłał na kobietę.
Miała być w domowej kwarantannie, a wyszła z domu na spotkanie.
Monika Kaczor
Szanowna Poradnio, co oznacza sformułowanie bostońskie małżeństwo?
Bostońskie małżeństwo to eufemizm i oznacza bliski związek dwóch niezamężnych kobiet, na ogół wspólnie mieszkających, ale niekoniecznie dzielących ze sobą również sypialnię. Sformułowanie pochodzi od tytułu powieści Henry’ego Jamesa „Bostończycy” (1886), która opisuje niezależność finansową i uczuciową kobiet.
Monika Kaczor
Szanowni Państwo, co to znaczy zdobyć kogoś na negging?
Choć słowo to wydawać by się mogło nieprzystępne, zostało zdefiniowane w „Słowniku psychologicznym. Leksykonie ludzkich zachowań” (red. Agata Jankowiak, Ryszard Krupiński, Konin 2012). Negging oznacza „manipulowanie emocjami poprzez dwuznaczne komplementowanie kogoś w celu naruszenia pewności siebie innej osoby”.
Osoba, która specjalizuje się w neggingu, nie musi wypowiadać słów krzywdzących, ale, jeśli są one używane z premedytacją, mogą być uznane za nieszczere. W pewnych sytuacjach bywają środkiem do zdobycia przewagi nad drugą osobą.
Monika Kaczor