Jak rozumieć sformułowanie śmierć cywilna?

Śmierć cywilna to pozbawienie kogoś za życia praw obywatelskich i majątkowych. To sformułowanie odnosi się również do sytuacji, kiedy ktoś zostaje potępiony przez opinię publiczną, często także wykluczony z jakiegoś środowiska. (Por. Słownik frazeologizmów z archaizmami. Pamiątki z przeszłości, red. A. Piela, Warszawa 2018, s. 45). Por.: Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa, uznać ojcostwa, sprawować władzy rodzicielskiej, nawiązać stosunku pracy, sporządzić testamentu, nie ma czynnego i biernego prawa wyborczego. Stąd częste określenie: „śmierć cywilna”. We wszystkich sferach życia, poza drobnymi czynnościami życia codziennego, osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie musi zastępować opiekun. A jego pozycja jest podobna do pozycji rodzica sprawującego władzę rodzicielską. (https://www.rp.pl/Rzecz-o-prawie/301269970-Michal-Kubalski-Ubezwlasnowolnienie–smierc-cywilna.html)

Monika Kaczor

Jaka jest etymologia „napoju wyskokowego” – czy chodzi o wyskok w sensie złego zachowania pod wpływem, czy o wyskok w sensie bąbelków (nagazowania) w płynie?

Słownik podaje, że jest to zbitka żartobliwa, ale chyba nie do końca, skoro pojawiła się w tekście kodeksu karnego z 1932 roku („Art. 82. § 1. Jeżeli czyn pozostaje w związku z nadużywaniem napojów wyskokowych lub innych środków odurzających, sąd może zarządzić, by sprawcę, po ewentualnemu odbyciu wymierzonej kary, umieszczono w odpowiednim zakładzie leczniczym na przeciąg 2 lat. § 2. O wcześniejszym zwolnieniu z zakładu rozstrzyga sąd”).

Według „Wielkiego słownika języka polskiego PWN” (Warszawa 2018) wyskokowy to ‘nadzwyczajny, wystrzałowy’. Połączenie napoje wyskokowe ma znaczenie metaforyczne. Odnosi się do płynów niepowszednich, które nie są spożywane na co dzień, a których spożycie może skutkować niecodziennymi, niepowszednimi zachowaniami.

Monika Kaczor

Szanowna Poradnio,
jak będzie prawidłowo: Zanurzony w autobiografię czy zanurzony w autobiografii? A może obydwa warianty są prawidłowe?

Słowniki języka polskiego notują połączenie czasownika zanurzyć z rzeczownikiem zarówno w miejscowniku (kto zanurza kogo/co gdzie – np. zanurzony po szyję w wodzie), jak i w bierniku (kto zanurza kogo/co w co – np. zanurz głowę w wodę) bez różnicowania znaczeń. Taki stan przedstawia m.in. „Wielki słownik języka polskiego” dostępny w internecie (wsjp.pl). Podobnie „Słownik poprawnej polszczyzny” (red. A. Markowski) zawiera informację o obu możliwych połączeniach (niestety, wyłącznie dla niedokonanego odpowiednika zanurzać) z adnotacją, że połączenie z rzeczownikiem w bierniku (ktoś zanurza się w coś) jest rzadsze. Dane z Narodowego korpusu języka polskiego (nkjp.pl) potwierdzają, że jedna i druga konstrukcja jest przez Polaków używana z dużą przewagą połączeń miejscownikowych.
Przedstawione tu do rozpatrzenia połączenia czasownika zanurzyć mają znaczenie metaforyczne, bo nie odnoszą się do fizycznego umiejscowienia czegoś lub kogoś – co jest treścią podstawowego znaczenia, lecz do mentalnego uwikłania czyichś myśli we wskazane treści (autobiografia). Całość przekazu może mieć dodatkowe uzasadnienie w rzeczywistym czytaniu autobiograficznej książki i być może pochylaniu się nad nią, lecz tak być nie musi, bo wystarczy kontekst myślenia o tej autobiografii lub brania jej pod uwagę. Nie zmienia to jednak faktu, że oba warianty w znaczeniach dosłownych i przenośnych należy uznać za poprawne.

Piotr Kładoczny