Szanowni Państwo, czy wyraz wyszczepić (jak w zdaniu: Rząd powinien kupić jak najwięcej szczepionek i wyszczepić maksymalną liczbę ludzi.) jest poprawny?

Pojawienie się koronawirusa wyzwoliło kreatywność językową wśród użytkowników polszczyzny. Wyszczepić jest neologizmem, który może budzić wątpliwości językowe, także natury estetycznej czy etycznej.
Czasownik wyszczepić nie występuje w opracowaniach słownikowych. Pojawił się w przestrzeni publicznej w związku opracowaniem szczepionki przeciw wirusowi i ogłoszeniem przez Narodowy Program Szczepień harmonogramu szczepień.
Wyszczepić należy do rodziny wyrazów: szczepić, szczepionka, szczepienie, zaszczepić. Zastanawiać może przedrostek wy-. „Słownik języka polskiego” pod red. Witolda Doroszewskiego podaje, że przedrostek wy- tworzy czasowniki pochodne z nadaniem określonych odcieni znaczeniowych: ruch od wewnątrz na zewnątrz, od dołu ku górze (np. wychodzić, wyrastać, osiąganie celu), wyczerpanie zakresu czynności (np. wybłagać, wybudować, wysuszyć), osiąganie stanu zaspokojenia, przesytu, znużenia (np. wybiegać się, wycierpieć się). Wobec tego wyszczepić oznacza podać szczepieniu wszystkich, objąć szczepieniem każdego. Oddaje znaczenia czasowników szczepić i zaszczepić.
W oficjalnych komunikatach rządowych pojawiło się również określenie doszczepić – na oznaczenie uzupełnienia szczepienia.

Monika Kaczor

Czy wyraz kuratorowanie jest poprawny?
Kuratorowanie (kuratorować)
Takiego wyrazu nie rejestruje słownik języka polskiego.
Nie został w pytaniu podany kontekst użycia tego wyrazu, stąd o jego znaczeniu mogę wnioskować z: a) budowy słowotwórczej lub b) użycia w przestrzeni komunikacyjnej na określenie konkretnego zajęcia – znaczenie wtedy nie jest powiązane ze strukturą wyrazu.
a) w tej interpretacji wyraz może odnosić się do podstawy:
- rzeczownika kurator i oznacza być kuratorem, spełniać obowiązki kuratora - opiekować się, troszczyć się.
Jest poprawnie utworzony, zgodnie z systemem, ale w uzusie (użyciu społecznym) odbierany jest jako ciągle jeszcze jako niefortunny lub używany tylko w języku potocznym. Podobnie jak w przykładzie: dyrektorowanie.
Chociaż jest używany w kontekstach bycie kuratorem czegoś: kuratorowanie wystawy, miasta itd.
Wydaje się, że wystarczy osadzone w tradycji sformułowanie: kurator wystawy (ten, który gromadzi i aranżuje działa sztuki` itd.).
Chociaż w ślad za rozszerzonym znaczeniem czasownika kuratorować przypisuje mu się szersze znaczenie niż bycie kuratorem. Np. kuratorowanie miasta to czynność związana z planowaniem miasta.
Czasami jednak dochodzi do dziwacznych połączeń, jak np. kuratorowanie gier wideo na oznaczenie działań osoby, która zajmuje się wystawą poświęconą współczesnym projektom i kulturze gier wideo czy kuratorowanie tańca, cokolwiek to znaczy…
Nie jestem zwolenniczką użycia neologizmu kuratorowanie, kuratorować w takich kontekstach.
b) od wyrażenia angielskiego content curation `dobór treści`
W przestrzeni współczesnej komunikacji używa się określenia kurator treści (właśnie od sformułowania angielskiego) na rodzaj zajęcia, jakim jest przeszukiwanie i dobór treści z dużych ilości danych, treści istotnych z punktu widzenia danego tematu czy grupy osób i prezentowanie ich w klarownej formie.
W szkołach amerykańskich funkcjonuje jako termin: kuratorowanie treści, danych. W takim znaczeniu funkcjonuje jako termin i trudno zastąpić go wyrazem rodzimym.
Niepoprawne jest jednak, jeśli rozszerzy się jego znaczenie na wszelkiego typu dobory, np. kolekcjonowanie i kuratorowanie konfliktów itp.
Utworzony neologizm jest w tym przypadku zupełnie nieuzasadniony.

Marzanna Uździcka

Jak można tłumaczyć znaczenie określenia „biały słoń”?

Rzeczywiście słowniki języka polskiego nie notują tego określenia ani też nie ma podobnego sformułowania w polszczyźnie. Funkcjonuje ono w języku angielskim. Dla Amerykanina biały słoń to kłopotliwy (nieproszony) prezent, z którym nie wiadomo, co zrobić, ale też wielka publiczna inwestycja, przynosząca więcej strat niż korzyści.
Wyjaśnienie socjolingwistyczne i kulturowe tego określenia zawarte jest w artykule Strzeżcie się przynoszących dary! („Tygodnik Powszechny” 22-29.12.2019, s. 43-46)

Monika Kaczor

Czy połączenie flagowy smartfon jest do przyjęcia?

W słownikach języka polskiego flagowy występuje w połączeniach wyrazowych związanych z marynarką lub żeglugą, np.: oficer flagowy, okręt flagowy, statek flagowy, patent flagowy. Oznacza obiekt najważniejszy, prestiżowy, będący wizytówką jednostki wojskowej. Być może w połączeniu flagowy smarton zostało wydobyte na plan pierwszy znaczenie ‘bycie wizytówką’. Synonimami wspomnianego przymiotnika są: filarowy, pierwszorzędowy, początkowy, podmiotowy, chorągwiany, reprezentacyjny, sztandarowy, dowodzący.

W tekstach internetowych można znaleźć także i inne połączenia z tym przymiotnikiem, np.: flagowe ministerstwo, flagowa dyscyplina, flagowy zawodnik, flagowy samochód.

Monika Kaczor

Szanowna Poradnio,
czy sformułowanie bezprzykładny atak terrorystyczny jest poprawne? I jeszcze jedno pytanie – w jakim znaczeniu można używać słowa klimaciarski?

Tak. W słownikach języka polskiego bezprzykładny łączy się z określeniami pozytywnymi, np. bezprzykładna ofiarność, męstwo, odwaga. Ten wyraz występuje również w kontekstach neutralnych, np. bezprzykładna determinacja. Jest używany na określenie zjawisk wyjątkowych, niedających się z niczym porównać, niezwykłych także w znaczeniu negatywnym, np. podany przez panią przykład – bezprzykładny atak terrorystyczny, a także bezprzykładne łamania prawa, bezprzykładne naruszenie godności osobistej. Łączliwość tego wyrazu jest nieograniczona i dominuje w nim element nieporównywalność.

Klimaciarki to przymiotnik stosunkowo często występujący w blogach młodzieżowych. Oznacza ‘taki, w którym panuje dobry, przyjemny nastrój, sprzyjający odprężeniu, rozrywce’. Podstawą jest rzeczownik klimaty ‘cechy i zjawiska, czasem trudne do dokładnego zdefiniowania, charakterystyczne dla jakiegoś środowiska, miejsca lub lokalu’, np. mazurskie klimaty, klimaty kulinarne. Wobec tego klimaciarski to ‘odznaczający się pozytywnymi klimatami’.

Monika Kaczor

Pani wójt z Nowej Soli na koniec sesji Rady Gminy powiedziała: „Będę informowała o pracach urzędu i inwestycjach w gminie za pośrednictwem Biuletynu Informacji Publicznej oraz Aktualności Gminnych”. To jest odpowiedź na kakofonię medialną niekiedy uprawianą przez lokalne media”. Nie zechciała doprecyzować, o co jej dokładnie chodzi, ale samo wyrażenie „kakofonia medialna” jest frapujące. Co może oznaczać?

Kakofonia to «nieprzyjemnie brzmiąca mieszanina dźwięków» (www.sjp.pl). Drugie znaczenie, które notuje „Wielki słownik wyrazów obcych” (wyraz ten polszczyzna przejęła bezpośrednio z języka francuskiego, ale wywodzi się on z greki), jest szersze: «mieszanina form, kolorów, treści itp., powodująca u odbiorcy niemiłe wrażenie estetyczne». Zwykle odnosi się jednak do negatywnych doznań akustycznych; w Narodowym Korpusie Języka Polskiego nie występują inne użycia. Na próżno też szukać zestawienia kakofonia medialna w ogólnych wyszukiwarkach.
Można więc stwierdzić, że jest to nowe wyrażenie, utworzone prawdopodobnie w nawiązaniu do takich metaforycznych określeń, jak szum informacyjny, smog informacyjny, czy powstały niedawno jazgot medialny – te jednak wyraźniej odnoszą się do negatywnych efektów poznawczych powstających w wyniku przeładowania odbiorców przekazami medialnymi.
Jedno, co można stwierdzić na pewno, to że kakofonia medialna ma zdecydowanie negatywny wydźwięk. Może być krytyką niespójnych, fragmentarycznych, niepasujących do opisywanej sytuacji, może nawet fałszywie brzmiących doniesień dziennikarzy.

Magdalena Steciąg