Czy zwrot być niesławnym oznacza to samo, co nie być sławnym?

Nie zawsze przymiotnik zaprzeczony jest antonimem przymiotnika niezaprzeczonego. Możemy powiedzieć: To ciastko jest słodkie, ale tamto jest niesłodkie lub nie jest słodkie – i będzie znaczyło to samo.
Powiedzenie coś jest niesławne oznacza zupełnie coś innego niż stwierdzenie, że coś nie jest sławne. Niesławny to taki, który okrywa kogoś niesławą, hańbą lub taki, który nie przynosi komuś sławy, rozgłosu. Jest to określenie abstraktów, stanów, zdarzeń (niesławne czyny, niesławne zachowanie, niesławna wyprawa, niesławna śmierć). Niesławny nie może być człowiek; niesławne może być coś. Nie powiemy niesławny pisarz, ale pisarz, który miał złą sławę.

Monika Kaczor

Szanowni Państwo, w komentarzach sportowych często można usłyszeć należy do jednych z najlepszych sportowców …. Czy tak można powiedzieć?

Ktoś jest jednym z najlepszych pracowników, nauczycieli, muzyków, lekarzy lub należy do najlepszych fachowców, hydraulików powiemy wtedy, gdy ktoś jest bardzo dobry w tym, co robi, w swojej dziedzinie, świetnie się sprawdza w jakieś roli, a przy tym jest jeszcze kilka osób, które są w tym równie dobre.
Często spotykanym błędem jest kontaminacja konstrukcji należy do najlepszych i jest jednym z najlepszych oraz stwierdzenie, że ktoś należy do jednych z najlepszych. Taka konstrukcja jest niepoprawna.

Monika Kaczor

Z okazji Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego

życzymy Państwu pięknej i bogatej polszczyzny, będącej sztuką słowa,

źródłem wartości i przeżyć estetycznych.

zespół Poradni Językowej UZ

Jaka jest etymologia słowa kutia?

Kutia to wschodni, słowiański i ściśle wigilijny przysmak; gotowa pszenica utarta z makiem, miodem i bakaliami. Pszenicę może zastąpić kasza lub ryż. Inne nazwy kutii to: kucja lub kucia. Ostatnia forma jest charakterystyczna dla gwar i dialektów kresowych; w polszczyźnie ogólnej nie występuje.
Na całej Rusi i na Kresach Wschodnich kutia była ściśle związana z Wigilią i świętami Bożego Narodzenia. Kutią, kucją lub kucią nazywano całą wieczerzę wigilijną i dzień Wigilii, określany również Dniem Kucji. Kutią nazywano również wigilię Nowego Roku, czyli sylwester, i wigilię Trzech Króli.
W „Słowniku wileńskim” czytamy, że kucja ‘jest to zabytek (obyczajowa pamiątka) dawniejszej przedchrześcijańskich Słowian ofiarnej potrawy, przynoszonej domowym duchom, a raczej cieniom zmarłych pokrewnych osób’.
Samo słowo wywodzi się najprawdopodobniej do greckiego kukki, kukkia ‘bób, co z kolei od kókkos ‘pestka, ziarno’.

Monika Kaczor

Autorem dyktanda uniwersyteckiego jest prof. Marian Bugajski. 

„Kto chce pisać doskonale
Język polski i też prawie,

Umiej obiecado moje,
Któreż tak napisał tobie”.

Umiejże dyktando moje,
Któreż tak napisał Tobie.

Umiej polską ortografię,
Którąż dręczą Cię na jawie,

Któraż nocą Ci się przyśni,
Bo dzień cały o niej myślisz.

Borsuk w norze chrumka, chrapie.
Sójka trzmiela w locie łapie.

Mrzyk brzmi w trzcinie w Szczebrzeszynie,
Wnet z tej trzciny nur wychynie.

Wzleci chyżo, wzwyż się wzniesie,
Zniknie hen w oddali, w lesie,

Gdzie gżegżółka kuka: kuku,
Dzięcioł stuka: stuku-puku,

Gdzie pustułka „hu, hu” woła
Ćwierćcień, półmrok dookoła.

Lis przechera chyłkiem truchta,
Chytrze chowa się po buchtach.

A tu miniptaszek jerzyk
Szarobure piórka zjeżył.

W chaszczach czyżyk ze strzyżykiem
Hałasują wespół z kszykiem.

Jeż z jeżykiem w chrustach drepce,
Dżdżownic szuka, wodę chłepce.

Po tych wersach każdy przyzna,
Że niełatwa jest polszczyzna.

Chaber, chabaź, chabanina,
Chachar, chajder, heroina.

Zęza, żachwy, zygzak, zyg-zyg,
Żuchwa, żagiew, ryzyk-fizyk;

Fiksum-dyrdum, czy potrafię
Opanować ortografię?

Chandra, handel, handryczenie
Rześkość, rzewień, żąć, rżnąć, rżenie;

Drzewo buk, Pan Bóg, Bug rzeka:
Siła złego na człowieka.

Męcz się, trudźże tu człowieku,
Jak napisać „przez pół wieku”.

Jak napisać „przez półwiecze”,
Bądźże mądry tu człowiecze.

Szałwii – jedno i czy dwa i
Jak by tu napisać Mai?

No a szyi, no a chryi,
Stągwi, rewii, szui, bryi?

Śmichy-chichy? Co ja słyszę?
Hocki-klocki jak napiszę?

Z kreską będzie fiku-miku?
No a bezlik, a bez liku?

Co dzień, co dnia i codziennie
Trudzi się człek nadaremnie,

No bo zgłębić nie potrafi
Wszystkich zasad ortografii.

Świąteczny rewelacyjny opad cenowy, obniżka obuwia zimowego, świąteczne cięcie cen, bombkowa promocja, bombkowa okazja cenowa – to tylko przykładowe hasła reklam przedświątecznych. Można by się zastanawiać nad językiem tego rodzaju przekazów, które utrwalają aktualną sytuację społeczno-językową, a przede wszystkim świadomość i orientację intelektualną-kulturową użytkowników polszczyzny w kontekście codziennych użyć językowych.
Jak wiadomo, nie poprawność językowa w reklamach jest najważniejsza, ale ich atrakcyjność i siła perswazji, dwuznaczność i przyciąganie uwagi konsumenta nietypowym zestawieniem słów, choć bywa tak, że takie pomysły mogą być ryzykowne. Można zrozumieć, że reklama rządzi się swoimi prawami, ale przytoczone przykłady haseł reklamowych mają raczej walor satyryczny niż perswazyjny. Twórcy reklam powinni brać pod uwagę m.in. efekty eufoniczne i skojarzenia niesione przez formę dźwiękową.
Dobry i intelektualnie atrakcyjny pomysł hasła reklamowego może usprawiedliwiać swobodniejszy stosunek do reguł językowych. Bywa tak, że pod względem gramatycznym hasło jest poprawne, ale nie wydaje się nam udane. Często jednak dla komercyjnych celów, z wysiłkiem, wymyśla się jakiś niezbyt dobry, mający zwrócić uwagę, a polegający na językowych zniekształceniach, slogan reklamowy.
W hasłach reklam w końcu chodzi o zwrócenie uwagi na przekaz, a jeśli poprawność kogoś oburza, bo przekaz reklamowy bawi się językiem, a przy tym łamie zasady, to i tak reklama osiąga swój cel. Takie innowacyjne łączenie wyrazów wypływa zapewne z chęci zwrócenia uwagi.
Można wypowiadać się krytycznie o przekazach reklamowych, których jedynym celem jest zaszokowanie, zdziwienie, poruszenie odbiorcy. Właśnie o efekt zaskoczenia – choćby i negatywnego – zwykle w reklamach chodzi.
Ze względu na wymogi reklamy dopuszcza się w nich tworzenie nowych zwięzłych połączeń wyrazowych, które mogą być cennym elementem w haśle reklamowym.

Magdalena Idzikowska
Monika Kaczor