Archiwa kategorii: Znaczenie

Co możemy zrobić z inicjatywą?

Opublikowany przez

Szanowna Poradnio, czy można powiedzieć wyjść z inicjatywą?

the-light-bulb-363064_640

Można powiedzieć, że czyjąś inicjatywę podjęliśmy, z inicjatywą wystąpiliśmy lub wykazaliśmy się inicjatywą. Nie powiemy, że wychodzimy z inicjatywą lub okazujemy inicjatywę. Inicjatywa bezpośrednio łączy się z rzeczownikiem w dopełniaczu albo z przymiotnikiem. Wobec tego poprawną formą będzie inicjatywa pokojowa (a nie inicjatywa dla pokoju), inicjatywa zatrudnienia ludzi młodych (a nie inicjatywna na rzecz zatrudnienia ludzi młodych), inicjatywa wyremontowania drogi (a nie inicjatywa w wyremontowaniu drogi).

Monika Kaczor

Pisownia nazw sądów

Opublikowany przez

Sądy powszechne mają strukturę trójstopniową. Na samym dole mamy sądy rejonowe, których jest kilkaset, potem mamy sądy okręgowe, których jest kilkadziesiąt, a na końcu mamy sądy apelacyjne, których jest kilkanaście. Przykład: SO w Zielonej Górze ma pod sobą sądy rejonowe w: Krosno Odrzańskie, Nowa Sól, Świebodzin, Wschowa, Zielona Góra, Żagań, Żary. Przykład: SA w Poznaniu ma pod sobą sądy okręgowe w: Konin, Poznań, Zielona Góra. W odniesieniu do zbioru sądów można mówić o „obszarze okręgu” albo „obszarze apelacji”. Powiemy przykładowo, że „W okręgu zielonogórskim działa 7 sądów rejonowych” albo, że „SO w Zielonej Górze jest przykładem sądu okręgowego przynależącego do apelacji poznańskiej”.

Czy określenia „okręg zielonogórski” albo „apelacja poznańska” należy zapisywać wielkimi literami?

Na poniższej oficjalnej stronie wielką literą zapisuje się tylko pierwsze słowo „Apelacja”, ale już nie drugie słowo „poznańska”. Trudno się zorientować, czy ta pierwsze wielka litera nie wynika czasem z tego, że poszczególne opcje wyboru zawsze zapisuje się – wzorem zdań – wielką literą (tak jak na stronie Poradni, gdzie zakładka „Strona główna” też zapisana jest wielką literą; problemu tego nie widać w zakładkach zapisanych kapitalikami: „O PORADNI”, „POLECAMY” i „KONTAKT”).

https://portal.poznan.sa.gov.pl/ –> Na środku na samej górze można wybrać jedną z listy wszystkich apelacji, np. „Apelację poznańską”.

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180002548 –> Akt prawny powołujący do życia sądy niestety nie używa określeń „okręg zielonogórski” czy „apelacja poznańska”; zamiast tego pisze wprost „w obszarze właściwości Sądu Apelacyjnego w Poznaniu (…) Sąd Okręgowy w Zielonej Górze – obejmujący obszar właściwości sądów rejonowych w…”.

Dokładnie ten sam problem można rozważać dla prokuratur – mamy prokuratury: rejonowe, okręgowe i regionalne i mówimy o „prokuraturach rejonowych okręgu X” albo „prokuraturach rejonowych i okręgowych regionu Y”.

z24474469ICR,Sad-Rejonowy-w-Zielonej-Gorze-oglosil-wyrok-w-spra

Do końca pytania nie jest jasne. Zapis zależy od użycia.
Jeśli nazwa jest użyta jako rzeczownik pospolity, to zapisujemy małą, tak jak: sądy okręgowe, prokuratura itp.
Jeśli jako nazwa własna, to wielką literą, jak np. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze.
Jeśli jako zakładka to użyłabym wersalików (często jednak strony internetowe mają swoją własną zasadę).

Marzanna Uździcka

Co oznacza słowo bouldering?

Opublikowany przez

Co oznacza słowo bouldering?

leadership-153250_640

Bouldering jest nowym słowem. Oznacza wspinaczkę bez asekuracji linowej po niewielkich wysokich blokach skalnych lub specjalnych ścianach imitujących takie bloki.
„Jedni traktują buldering jako trening uzupełniający. Inni opisują go jako „wchodzenie na kamyki od trudnej strony”. Niektórym kojarzy się on z bieganiem po piramidach i robieniem kosmicznych baniek. Wielu uważa go za świetną towarzyską zabawę lub przyjemną formę spędzania wolnego czasu. Istnieją też tacy, dla których jest on pasją, a nawet sensem życia”. (Co to jest i jak zacząć bouldering? – nasze porady | 8academy)

Monika Kaczor

Gardłować

Opublikowany przez

Czy czasownik gardłować się ma znaczenie negatywne?

Dawniej czasownik gardłować oznaczał ‘przemawiać z przejęciem, gorliwie bronić jakieś sprawy’. Gardłować  pochodzi o rzeczownika gardło, ale do gardła jako organu głośności nie nawiązuje (por. zdzierać gardło, krzyczeć na całe gardło, nie móc wydobyć głosu z gardła). Powstał od gardła jako organu odpowiedzialnego za życie i oznaczał ‘nadstawiać gardła za kogoś, narażać życie w obronie czegoś, z odwagą, głośno i zaangażowaniem przemawiać publicznie w obronie kogoś lub czegoś’.

Ponieważ gardłować jest używany w sytuacjach, które wzburzają opinię publiczną, stopniowo nabiera negatywnych konotacji. Obecnie oznacza ‘mówić, krzyczeć z niechęcią, przemawiać za dużo i za głośno w jakieś sprawie, której się nie popiera’.

Monika Kaczor

Hic sunt leones

Opublikowany przez

Szanowni Państwo, co oznacza napis Hic sunt leones?

Umberto Eco w książce „Imię Róży” oznaczył w ten sposób miejsce w niedostępnej bibliotece, do której stale wracał Adso z bratem Wilhelmem: „ Leones, Południe, według naszej mapy jesteśmy w Afryce, hic sunt leones” – mówił Wilhelm do Adsa. Napis Hic sunt leones umieszczany na dawnych mapach oznaczał dzikie, niepoznane kraje, wszelkie nieznane miejsca, białe plamy na mapie.

Monika Kaczor

Etymologia wyrazu mama

Opublikowany przez

Jaka jest etymologia wyrazu mama?

Mama – w takim użyciu, jakie znamy dziś – rozpowszechniło się od końca XVIII w.
Słowo mama, którego w odniesieniu do własnej rodzicielki używamy obecnie najczęściej, nie jest zdrobnieniem czy spieszczeniem od słowa matka, tylko odrębnym elementem o ciekawej etymologii. Ma-ma-ma-ma był przez matki odbierane najprawdopodobniej jako domaganie się pokarmu, bo słowo mama najpierw oznaczało przede wszystkim ‘kobieta, która karmi piersią’. Był to odpowiednik mamki czy matki. W znaczeniu ‘mama, piastunka’ wyraz był używany w staropolszczyźnie. O własnej mamie mówiło się wtedy matuchna lub matusia. Mamka to zdrobnienie od mama.

Monika Kaczor

Jakiego rodzaju jest COVID-19?

Opublikowany przez

Jakiego rodzaju jest COVID-19?

COVID-19 wzbudza emocje językowe. Nie jest to słowo, ale angielski akronim – CoronaVirus Disease – określający chorobę powodowaną koronawirusem.
Na stronie projektu „Słowa na czasie” dr Agnieszka Dryjańska pisze, że „jeśli choroba – po francusku la maladie – to powinniśmy używać rodzajnika żeńskiego la, postulują językoznawcy kanadyjscy, do czego także zachęca największy francuski autorytet w kwestiach językowych – Akademia Francuska”.
W języku niemieckim Covid nie występuje z rodzajnikiem. W tekstach spotyka się das Corona-Virus (rodzaj nijaki). Por.: https://www.infektionsschutz.de/coronavirus/
COVID 19Süddeutsche, nr 99, 30.4.-1./2.5.2021, str.35

W języku angielskim dease i virus są rodzaju niejakiego.

COVID - 19

Co ta COVID-19 spowodowała? (w znaczeniu choroba spowodowała)
Covid-19 – co o nim wiemy? (w znaczeniu wirusa)
Z powyższych przykładów wynika, że najlepsze i logiczne jest użycie rodzaju męskiego.
Na rodzaj męski COVID-19 wskazuje również zakończenie tego skrótowca. Zgodnie z zasadą skrótowce zakończone na spółgłoskę są rodzaju męskiego.

Monika Kaczor

Wyszczepić

Opublikowany przez

Szanowni Państwo, czy wyraz wyszczepić (jak w zdaniu: Rząd powinien kupić jak najwięcej szczepionek i wyszczepić maksymalną liczbę ludzi.) jest poprawny?

Pojawienie się koronawirusa wyzwoliło kreatywność językową wśród użytkowników polszczyzny. Wyszczepić jest neologizmem, który może budzić wątpliwości językowe, także natury estetycznej czy etycznej.
Czasownik wyszczepić nie występuje w opracowaniach słownikowych. Pojawił się w przestrzeni publicznej w związku opracowaniem szczepionki przeciw wirusowi i ogłoszeniem przez Narodowy Program Szczepień harmonogramu szczepień.
Wyszczepić należy do rodziny wyrazów: szczepić, szczepionka, szczepienie, zaszczepić. Zastanawiać może przedrostek wy-. „Słownik języka polskiego” pod red. Witolda Doroszewskiego podaje, że przedrostek wy- tworzy czasowniki pochodne z nadaniem określonych odcieni znaczeniowych: ruch od wewnątrz na zewnątrz, od dołu ku górze (np. wychodzić, wyrastać, osiąganie celu), wyczerpanie zakresu czynności (np. wybłagać, wybudować, wysuszyć), osiąganie stanu zaspokojenia, przesytu, znużenia (np. wybiegać się, wycierpieć się). Wobec tego wyszczepić oznacza podać szczepieniu wszystkich, objąć szczepieniem każdego. Oddaje znaczenia czasowników szczepić i zaszczepić.
W oficjalnych komunikatach rządowych pojawiło się również określenie doszczepić – na oznaczenie uzupełnienia szczepienia.

Monika Kaczor

Zdalne nauczanie

Opublikowany przez

W przekazach medialnych coraz częściej pojawia się stwierdzenie, że wyrażenie zdalne nauczanie ma znaczenie negatywne? Czy można prosić o wyjaśnienie, czemu zdalny konotuje skojarzenia z czymś negatywnym?

Wyraz zdalny w publikacjach słownikowych jest zdefiniowany jako:
zdalny – techn., zdalne sterowanie, kierowanie itp. ‘sterowanie, kierowanie różnego typu mechanizmami, urządzeniami, pojazdami z pewnej odległości za pośrednictwem aparatury mechanicznej, elektrycznej, radiowej itp.’ [Doroszewski 1968, t. 10, s. 956],
zdalny – techniczny ‘kierowany, sterowany z pewnej odległości za pomocą odpowiedniej aparatury elektronicznej, mechanicznej, radiowej itp.; zasilany energią na znaczną odległość za pośrednictwem odpowiedniej aparatury’ [Zgółkowa 2004, t. 49, s. 113],
‘taki, który jest kierowany, sterowany z pewnej odległości, za pośrednictwem aparatury elektrycznej, radiowej itp.’ [Dunaj 1996, 1350],
‘zdalne sterowanie urządzeniem odbywa się z daleka, za pomocą wysyłanych z jakiegoś miejsca sygnałów, np. radiowych’ [Bańko 2000, t. 2, s. 1311],
zdalny – techn. ‘taki, który jest przeprowadzany z pewnej odległości za pomocą aparatury’ [Dubisz 2003, t. 4, s. 940],
zdalny – 1. dostęp ‘odbywający się z użyciem aparatury, która umożliwia wykonywanie określonych czynności w sytuacji, w której wykonawca jest oddalony od miejsca i obiektu tych czynności’; 2. komputer, inform., ‘taki, który łączy się z jakimś urządzeniem albo systemem informatycznym za pośrednictwem sieci komputerowej’ [Żmigrodzki 2007].
Zdalny należy do słownictwa specjalistycznego. Wraz rozwojem pandemii nabrał cech wartości, co wynika z tego, że najczęściej był używany w kontekstach związanych z nowoczesnością, techniką, postępem. Wobec tego zyskał nacechowanie pozytywne.
Koronawirus wywołuje określone konsekwencje, które wpływają na aksjologizację wyrazu zdalny. Zmiana sposobu funkcjonowania biznesu, gospodarczych, transportu, uniwersytetów, służby zdrowia oraz nauczania spowodowała, że zdalny nabrał konotacji negatywnych. Zaczął się kojarzyć z trudnościami, kłopotami, utrudnieniami w tym także związanymi z nauczaniem. Stał się antonimem normalności i zwyczajności.

Monika Kaczor

Koronawirus czy koronowirus?

Opublikowany przez

Szanowni Państwo, słyszałam dwie formy odnośnie do zjawiska, z którym się teraz zmagamy – koronowrus i koronawirus. Która forma jest poprawna?

Przyczynę pojawienia się tych dwu form - koronawirus i koronowirus można wyjaśnić na gruncie systemu gramatycznego. W polszczyźnie leksem koronawirus charakteryzuje się nietypową strukturą, ponieważ polskie złożenia powinny mieć między dwoma tematami słowotwórczymi morfem łączący -o-: koronowirus. Większość polskich wyrazów złożonych zawiera wrostek -o-. Forma koronawirus funkcjonuje w wyniku przeniesienia angielskiego terminu coronavirus na grunt polski. Wariant koronowirus dopuszcza się jako oboczność w stosunku do koronawirusa. Odnosi się on do ekonomii języka na gruncie fonetyki, tj. do prawa najmniejszego wysiłku. Forma z trzema głoskami o – koronowirus (koron- + wrostek -o- + wirus)” jest łatwiejsza do wymówienia, z uwagi na podobieństwo głosek i powstanie trzech sylab z [o].

Warto zauważy, że podoba sytuacja jest widoczna w wyrazach koronagraf i koronograf (ang. – coronagraph; koron- + -o- + graf; ‘przyrząd astronomiczny służący do obserwacji korony słonecznej poza momentami całkowitych zaćmień słońca’). Z obu form w obiegu upowszechnił się koronograf. To mogłoby wyjaśniać występowanie w polszczyźnie koronowirusa.

Na temat koronowirusa i koronawirusa w polszczyźnie pisze Agnieszka Cierpich-Kozieł w artykule Koronarzeczywistość – o nowych złożeniach z członem korona- w dobie pandemii Artykuł-Cierpich-Koziel.pdf (jezyk-polski.pl). 

Monika Kaczor