Dlaczego nazwę święta studenckiego w Zielonej Górze – bachanalia piszę się małą literą?

Najkrócej na to pytanie można odpowiedzieć następująco: ponieważ takie są zasady pisowni polskiej. Wielką literą piszemy dawne i silnie zakorzenione w naszej kulturze nazwy świąt, np. Boże Narodzenie, Wszystkich Świętych; natomiast małą literą pisze się nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów, także tych studenckich, np. bachanalia, juwenalia.

Warto dodać, że w dopełniaczu wyraz ten brzmi bachanaliów (nie: bachanalii). Wszystkim studentom Uniwersytetu Zielonogórskiego życzymy więc udanych bachanaliów!

Czy do rektora można zwracać się Jego Magnificencjo? W czasie uroczystości akademickich mówcy często rozpoczynają tak swoje przemówienia.

Jego Magnificencja mówimy o rektorze (lub Jej Magnificencja, gdy rektorem jest kobieta), ale do rektora w takich uroczystych sytuacjach zwracamy się Wasza Magnificencjo lub po prostu Magnificencjo.

Czy do prorektorów też powinniśmy zwracać się panie rektorze? A może po prostu panie profesorze?

Jeśli profesor pełni wysoką funkcję na uniwersytecie, należy zwracać się do niego, używając nazwy tej funkcji. Dodatkowo, tak jak w instytucjach rządowych tytuł premiera czy ministra należny jest wicepremierom i wiceministrom (a także osobom, które pełniły takie funkcje w przeszłości), tak i w instytucjach akademickich do prorektorów należy zwracać się panie rektorze, a do prodziekanów panie dziekanie. Polski zwyczaj nakazuje, by pomijać z kurtuazją wszystkie pod-, pro- i wice- w tytułach.

W związku ze zbliżającymi się bachanaliami dużo się mówi o wydarzeniach kulturalnych i kulturowych. Czy tych dwóch przymiotników można używać zamiennie?

Zgodnie z definicjami zawartymi w Słowniku języka polskiego PWN przymiotniki te oznaczają:

• kulturalny 1. ‘związany z kulturą, stanowiący jej składnik, przejaw’: centrum kulturalne, placówka kulturalna, wydarzenie kulturalne; 2. ‘wykształcony, obyty, dobrze wychowany, właściwy takiemu człowiekowi’: kulturalny człowiek, kulturalna jazda samochodem;
• kulturowy ‘związany z kulturą – całokształtem dorobku ludzkości’: różnice kulturowe, prądy kulturowe, krajobraz kulturowy.

Wydarzenia bachanaliowe są zatem wydarzeniami kulturalnymi, a nie kulturowymi. Te dwa słowa jednak często są mylone – trafiły nawet do Słownika wyrazów kłopotliwych PWN. Jeśli dodamy do nich jeszcze wyraz kultowy – ‘otoczony kultem, uwielbieniem’, to będziemy mieć trzy podobne wyrazy o tym samym źródłosłowie, a jednak o różnych znaczeniach.

Oprac. M. Steciąg, K. Rostkowska

W Zielonej Górze i okolicznych miastach zauważamy wiele nazw ulic z wykorzystaniem liczebnika porządkowego, np. 3 Maja. Na tabliczkach obserwujemy nie lada dowolność w zapisie, poczynając od 3 Maja, 3. Maja, 3-go Maja, 3-ego Maja, a na 3-go maja kończąc. Jak zatem poprawnie zapisać nazwę tej ulicy? Czy dozwolony jest taki zapis: ulica Konstytucji 3. Maja?

Reguła ortograficzna jeszcze z 1936 roku mówi o tym, że niepoprawne jest dopisywanie końcówek fleksyjnych do cyfr arabskich i rzymskich oznaczających liczebniki. W związku z tym nie należy dodawać końcówek przypadka, np. -ego, -go do liczebnika pisanego cyfrą, zwłaszcza za pomocą łącznika.

Jan Miodek w „Ojczyźnie polszczyźnie” wyraźnie zaznacza, że twory typu: „3-go maja” są niepoprawne. Jedyny dopuszczalny zapis to: ulica Konstytucji 3 Maja (przy czym Maja zawsze wielką literą), a w skrócie: ul. Konstytucji 3 Maja.

M. Soczek, II rok II stopnia FP

Jak to w końcu jest z tą wielka i małą literą? Poprawnie jest napisać: w Lubuskiem czy w lubuskiem; w województwie lubuskim czy w Województwie Lubuskim?

Zasady użycia wielkich i małych liter mogą czasami budzić zniecierpliwienie, ale zasadę rządzącą pisownią miejsca, w którym żyjemy, trzeba koniecznie zapamiętać. A więc: małą literą zapisujemy nazwy okręgów administracyjnych zarówno współczesnych, np. województwo lubuskie, powiat nowosolski, gmina gorzowska, jak i historycznych, np. ziemia lubuska, zarówno państwowych, jak i kościelnych, np. diecezja zielonogórsko-gorzowska. Wielką literą z kolei piszę się nazwy własne państw, regionów, miast, osiedli, wsi i przysiółków, np. (region) Lubuskie, (powiat) Nowa Sól, (gmina) Gorzów Wielkopolski, (przysiółek) Złoty Potok, (osiedle) Leśne itd. Warto dodać, że jeśli nazwa własna składa się z kilku wyrazów, to każdy z nich zaczynamy od wielkiej litery.

M. Steciąg

Jaki jest poprawny zapis nazwy rondo PCK?

Zgodnie z zasadami zawartymi w Nowym słowniku ortograficznym PWN z zasadami ortografii i interpunkcji pod red. E. Polańskiego, nazwę tę należy zapisać w następujący sposób: rondo PCK. Jeśli bowiem stojący na początku nazwy wielowyrazowej wyraz: ulica, aleja, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, molo, brama, rondo, pomnik, cmentarz itp. jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową), piszemy go małą literą, a pozostałe wyrazy wchodzące w skład nazwy wielką literą.

Warto dodać, że skrótowce (literowce i głoskowce) powinny być zapisane w całości wielkimi literami. Co ważne, z dwuznaków rz, sz, cz i trójznaku dzi oznaczających jedną głoskę pozostawiamy w skrótowcu tylko pierwszą literę, np. PCK (Polski Czerwony Krzyż). Ponadto w skrótowcach rodzimych i obcych przyswojonych nie stawia się kropek, np. PCK, USA. Jeśli skrótowiec się odmienia, to wówczas końcówkę fleksyjną zapisujemy małą literą i oddzielamy ją od tematu łącznikiem, np. GOPR-u.
U. Majdańska-Wachowicz

Wielkanoc – święta Wielkanocy, Wielkiejnocy czy Wielkiej Nocy?

Wielkanoc jest zrostem, czyli połączeniem wyrazowym, którego części składowe zatraciły swoją niezależność znaczeniową. Należy dodać, że jest takim zrostem, w którym pierwszy człon występuje w dwóch formach – odmiennej i nieodmiennej: święta Wielkanocy i Wielkiejnocy, Wielkanocą i Wielkąnocą. Możliwy jest również zapis: Wielka Noc – święta Wielkiej Nocy (ale: święta wielkanocne).

Niedziela Palmowa i tłusty czwartek – dużą czy małą literą? 

Niedziela Palmowa (dawniej Niedziela Kwietna) – zgodnie z regułą pisowni nazw świąt i dni świątecznych – należy pisać wielką literą, w odróżnieniu od nazw opisowych (niedziela wielkanocna); jednak tłusty czwartek (wbrew pozorom małą literą) to nie jest nazwa święta, ale zwyczaju.

Wielki Czwartek – jak zapisać nazwy dni Wielkiego Tygodnia – dużą czy małą literą?

Nazwy świąt zapisujemy wielkimi literami, stąd Wielki Czwartek, Wieki Piątek, Wielka Sobota.

Dlaczego Wielki Piątek dużymi literami, a środa popielcowa małymi?

Nazwy świąt piszemy wielkimi literami, wobec tego: Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota, a także Popielec. Nazwę środa popielcowa zazwyczaj uznaje się za określenie opisowe, co uzasadnia pisownię małymi literami. Jednak czasem w publikacjach religijnych stosuje się również zapis Środa Popielcowa i choć słowniki ortograficzne go nie podają, można pisownię taką uznać za uzasadnioną – podkreśla Jan Grzenia.

Śmigus-dyngus – jaka jest prawidłowa pisownia?

Nazwę zwyczaju polewania się wodą w poniedziałek wielkanocny – śmigus-dyngus – należy pisać małymi literami i z łącznikiem. Nazwa ta, jak podaje Władysław Kopaliński w Słowniku mitów i tradycji kultury, pochodzi ze st. nm. dingnus, dingnis ‘okup, wykupno od podpalenia, rabunku’ (dawniej dyngus to datek – jaj, wędlin – od gospodyń dla chłopców chodzących po domach „po dyngusie”) i nm. Schmeckostern, Schmackostern, schmacken ‘bić’ (śmigus – uderzenie rózgą wierzbową z baziami z Niedzieli Palmowej), stąd forma śmigus-dyngus – śmigusa-dyngusa (a nie: śmingus-dyngus).

Pascha – jak utworzyć formę celownika? 

Pascha (zapis dużą literą oznacza święto, małą – potrawę) w celowniku i miejscowniku l. poj. ma formę passze. Dla twardotematowych rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w M. lp. samogłoską -a obligatoryjna jest alternacja, w tym wypadku ch : sz. Podobnie jak mucha – musze, cecha – cesze.

Oprac. Magdalena Idzikowska

Oto tekst dyktanda uniwersyteckiego przygotowany przez prof. Mariana Bugajskiego. Pisali je 20 marca 2013 roku studenci Uniwersytetu Zielonogórskiego. Andrzej Wyrzykowski (filologia germańska) okazał się zielonogórskim mistrzem ortografii. Zrobił tylko 4 błędy. Dyktando organizują od ośmiu lat studenci z AEGEE. Radiowa relacja z wydarzenia znajduje się w dziale POLECAMY.

Dyktando

Rzężąc chrapliwie, charkocząc chrypliwie, hałasując zgrzytliwie chrzęszczącą, zharataną skrzynią biegów, zajechał pod uczelnię nowo kupionym, ale bynajmniej nie całkiem nowym wozem. Chimeryczny, cherlawy, czterdziestopięcioipółkonny, tysiąctrzystucentymetrowy silnik ledwo dyszał, ale mocno chybotał nadwoziem hatchbacka. Hamulce piszczały, co przypominało nieledwie chichot hieny albo rechot rzekotki, czyli hyli. Sworznie klekotały niczym żurawie nad Jeziorem Powidzkim. Ledwo rozżarzające się lampy dawały słabe, mało widoczne światło, bo nie były to żadne halogeny, ale zwykłe dwunastowoltowe żarówki.

Pojazd przypominał, co prawda, wehikuł czasu, ale niezupełnie dlatego, że miał jakiś kosmiczny, nie z tej ziemi design, nie dlatego, że przybył hen z zaświatów, lecz po prostu dlatego, że zjawił się jak gdyby z jakiejś dawno minionej epoki, a co najmniej z czasów gierkowskich.

Nie była to, jakośmy (jako-śmy) rzekli, jakaś superbryka typu alfa romeo, ani też hiperwypasiony mercedes, ani nawet nie najnowszy model dacii czy byle jakiej renówki.

Bylibyśmy też ze wszech miar przesadzili, jeślibyśmy się w tym modelu doszukiwali jakichkolwiek cech takich nieeuropejskich marek, jak Mitsubishi, Hyundai czy zgoła poczciwe Daewoo, bo cóż można kupić za pieniądze zdobyte kosztem kilkudziesięciotygodniowych, wielomiesięcznych wyrzeczeń, ledwo uciułane z niewygórowanego, chociaż może nie najniższego, paręsetzłotowego stypendium? Można kupić co najwyżej długo używanego, mocno zużytego, niecałkowicie się kupy trzymającego, grzechoczącego niczym chrząszcz kołatek, mocno strawionego brunatnoceglastą, ciemno zabarwioną rdzą, rozchwierutanego, wzbudzającego śmichy-chichy rzęcha.

Na Uniwersytecie Zielonogórskim co roku odbywają się Dni Frankofonii. Czy wyraz frankofonia zapisujemy wielką literą?

Dni Frankofonii zapisujemy wielkimi literami, ponieważ jest to nazwa własna konkretnej inicjatywy. Wyraz frankofonia natomiast możemy zapisać od wielkiej albo małej litery, zależnie od znaczenia.

Termin frankofonia zapisujemy małą literą, jeśli oznacza grupę osób posługujących się językiem francuskim jako jednym z kilku lub jedynym językiem codziennej komunikacji, natomiast wielkiej litery użyjemy, jeśli chodzi nam o grupę krajów (kraje frankofońskie), w których język francuski to narzędzie komunikacji w oficjalnych kontaktach międzypaństwowych.

K. Rostkowska

Koszykarze Zastalu Zielona Góra mają nowe cheerleaderki. W prasie to słowo pojawia się właśnie w takiej, oryginalnej formie. Czy zapis czirliderki byłby błędny?

Słownik Języka Polskiego PWN dopuszcza obie nazwy: cheerleaderka, czirliderka – ‘każda z grupy dziewcząt prezentujących w przerwach meczów krótkie, dynamiczne układy taneczne mające dopingować drużynę do walki’.

Jeszcze kilka lat temu tancerki określano słowem pomponiary albo pomponiarki. Było to określenie na pewno bardziej wymowne, odnosiło się bowiem bezpośrednio do nieodłącznego elementu wyposażenia tancerek. Jednak w powszechnym użyciu przyjęło się słowo zapożyczone z języka angielskiego, zapisywane w tej chwili albo w oryginalnej, albo w spolszczonej formie.
K. Rostkowska

Dlaczego w skrócie os. Zacisze nie ma litery ś tylko s i czy jest to poprawne?

Jak podaje Nowy słownik ortograficzny PWN z zasadami ortografii i interpunkcji pod red. E. Polańskiego, jeśli skrót kończy się na spółgłoskę miękką, której miękkość zaznaczona jest w nieskróconym wyrazie znakiem diakrytycznym, czyli np. ś, ć, ź, dź, to w skrócie ten znak zostaje zachowany, np. żeń. (= żeński). Natomiast jeżeli skrót kończy się na spółgłoskę miękką, której miękkość zaznaczona jest w wyrazie nieskróconym literą i, to w skrócie ta miękkość nie jest zaznaczana, np. godz. (=godzina), mies. (=miesiąc), os. (= osiedle ). Zapis os. Zacisze jest więc poprawny.

Trzeba zaznaczyć, że po skrócie, który jest początkową literą wyrazu lub początkowymi literami skracanego wyrazu, stawiamy kropkę, np. os.

U. Majdańska-Wachowicz

Jak zapisywać nazwę mieszkańców Dolnych i Górnych Łużyc oraz tych, którzy tylko w połowie są Łużyczanami (jedno z rodziców jest Łużyczaninem)?

Nazwy mieszkańców terenów geograficznych (np. regionów, krain, prowincji) zapisujemy wielką literą, napiszemy więc: Dolnołużyczanin i Górnołużyczanin. Jeżeli z kolei piszemy o kimś, w kim tylko w połowie płynie łużycka krew, napiszemy: pół-Łużyczanin.

Zgodnie z zasadami zawartymi w Wielkim słowniku ortograficznym PWN z zasadami pisowni i interpunkcji jeżeli liczebniki pół czy ćwierć nie łączą się z dopełniaczem, zapisujemy je łącznie z rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami odprzymiotnikowymi, czasownikami i liczebnikami. Jeżeli jednak słowo, z którym wyraz pół czy ćwierć się łączy, jest pisane od wielkiej litery, oddzielamy te dwa wyrazy łącznikiem.

Napiszemy więc: pół-Łużyczanin, pół-Ślązak, pół-Lubuszanin czy pół-Kaszub.

K. Rostkowska