Archiwa kategorii: Pisownia

Pauza, półpauza, myślnik

Opublikowany przez

Jaka jest różnica między pauzą, półpauzą i myślnikiem w tekście? Kiedy stosujemy te znaki?

Myślnik ma postać pauzy lub półpauzy. Może on pełnić funkcję znaku przestankowego (co jest regulowane zasadami interpunkcyjnymi; zob. Wielki słowik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, red. E. Polański, Warszawa 2016; https://sjp.pwn.pl/zasady/93-Myslnik;629819.html) oraz znaku o funkcji edytorskiej. Istotne jest, aby w jednej publikacji konsekwentnie myślnik był używany albo w formie pauzy, albo w formie półpauzy. Jako znak interpunkcyjny z obu stron oddzielony jest spacjami.
Adam Wolański, autor praktycznego poradnika Edycja tekstów, wymienia następujące najważniejsze funkcje edytorskie, w których stosuje się myślnik w postaci półpauzy lub pauzy: 1. na początku każdej kwestii dialogowej w utworach prozatorskich i do oddzielenia kwestii dialogowej od wypowiedzi narratora; 2. na początku przytoczenia cudzej ustnej wypowiedzi i oddzielenia jej od tekstu odautorskiego w publikacjach niebeletrystycznych; 3. w wywiadach – na początku pytań i odpowiedzi; 4. na początku składnika wyliczenia składanego w osobnych wierszach; 5. w wielowyrazowych tematach skorowidza rzeczowego; 6. w składanych w ciągu pozycjach indeksowych (w celu oddzielenia hasła głównego od pierwszego podhasła); 7. w wykazach skrótów (w celu rozdzielenia skrótu i objaśnienia); 8. w żywej paginie w encyklopediach i słownikach (w celu rozdzielenia pierwszego i ostatniego hasła występującego na kolumnie); 9. w bibliografii załącznikowej (w celu zastąpienia nazwy autora, powtarzającej się w kolejnych opisach bibliograficznych; 10. w składanej w ciągu literaturze przedmiotu pod artykułem hasłowym w encyklopedii (w celu rozdzielnia kolejnych opisów bibliograficznych); 11. w przypisach składanych w ciągu (w celu rozdzielenia kolejnych przypisów); 12. w motcie, wyróżnionym cytacie itp. (w celu oddzielenia autora lub źródła od cytowanego tekstu); 13. w rubryce tabeli dla oznaczenia, że dane zjawisko nie istnieje; 14. w odnośnikach literowych powtórzonych z myślnikiem; 15. w cyfrowym zapisie cen.
Z kolei w funkcjach edytorskich myślnik w postaci półpauzy (a nie pauzy) stosuje się w szczególności: 1. w wyrażeniach liczbowych oraz słownych określających zakres (‘od… do…’), wielkość przybliżoną (‘mniej więcej’), np. 10–15 procent, strony 5–10, w latach 1989–1990; 2. ukazujących relacje czasowe (‘czas od… do…’), np. 1 lipca–31 sierpnia, przestrzenne (‘kierunek od… przez… do…’), np. trasa Warszawa–Bielsko-Biała; 3. w wyrażeniach słownych ukazujących relacje między osobami, instytucjami, państwami itp. (‘między jedną stroną a drugą’), np. mecz Polska–Anglia; 4. w nazwach, terminach itp., w których skład wchodzą nazwiska dwóch lub więcej osób (założycieli, odkrywców, twórców, wynalazców itd.), np. słownik Karłowicza–Kryńskiego–Niedźwiedzkiego; 5. w tekstach beletrystycznych w wyrazach lub wyrażeniach modyfikowanych kontekstowo, np. Jan–jakiśtam–owski (A. Wolański, Edycja tekstów, Warszawa 2008).
Jak podkreśla autor poradnika, niezależnie od użycia półpauzy w funkcji myślnika zyskała ona właściwe tylko dla siebie zastosowania edytorskie, niekodyfikowane na razie w słownikach ortograficznych. „Oznacza to, że jeśli w funkcji myślnika używamy pauzy, to w zastosowaniach pozamyślnikowych zmuszeni będziemy użyć półpauzy. Jeśli natomiast w funkcji myślnika używamy półpauzy, nie będzie typograficznej różnicy pomiędzy myślnikiem a półpauzą niemyślnikiem” (A. Wolański, Poradnia Językowa PWN).

Magdalena Idzikowska

Nazwy nagród, orderów, odznaczeń

Opublikowany przez

Szanowna Poradnio! Czy nazwa odznaczenia Za Zasługi Dla Rozwoju Województwa została dobrze zapisana?

??????????????????????????????????
Nazwy nagród, orderów, odznaczeń piszemy wielką literą, np.: Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Powstańczy, Wzorowy Strażak. Jeśli wewnątrz takiej nazwy wystąpi przyimek lub spójnik, piszemy je małą literą. Zgodnie z tą zasadą powinno być – Za Zasługi dla Rozwoju Województwa.
Jeśli nazwę poprzedza uściślający ją wyraz pospolity, piszmy go małą literą: medal Za Długie Pożycie Małżeńskie, nagroda Wiktora. Jeśli jednak wyraz tego typu funkcjonuje jako część nazwy własnej, musi być pisany wielką literą, np.: Nagroda Nobla, Order Orła Białego.
Nazwy własne można dodatkowo wyróżnić, ujmując je w cudzysłów: godło „Teraz Polska”, godło „Dobre, bo polskie”.
Warto wspomnieć, że małą literą piszemy wchodzące w skład nazwy wyrazy i wyrażenia typy: przeciwko, przeciw, na rzecz, do spraw, do walki, pod wezwaniem, np.: Fundacja na rzecz Osób Niepełnosprawnych, Państwowa Komisja Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego.

Monika Kaczor

Święto Konstytucji 3 maja

Opublikowany przez

Szanowni Państwo, jaki jest poprawny zapis: Święto Konstytucji 3 Maja czy Święto Konstytucji 3 maja?

3-maja

W „Wielkim słowniku ortograficznym” PWN nazwa ta została zapisana Konstytucja 3 maja. W ustawie sejmowej z 6 kwietnia 1990 roku znajduje się zapis Święto Narodowe Trzeciego Maja.
Z pobudek emocjonalnych człony tej nazwy bywają pisane wielką literą, np. Zaproszenie na uroczyste obchody uchwalenia Konstytucji 3 Maja (www.zielona-gora.pl) .
Zapis ustawy z 1792 roku i święta obchodzonego na pamiątkę jej uchwalenia powinien być następujący – Święto Konstytucji 3 maja lub święto Konstytucji 3 maja.

Monika Kaczor

Mrożek by tego nie wymyślił

Opublikowany przez

W programie Szkoło Kontaktowe jeden z prowadzących skomentował wydarzenie, mówiąc: „Mrożek by tego nie wymyślił”. Co dokładnie oznacza to powiedzenie?

Mrożek
Potoczna fraza Mrożek by tego nie wymyślił jest związkiem frazeologicznym. To również przykład skrzydlatych myśli.
Stanisław Bąba w „Komentarzach frazeologicznych” podaje cztery warianty wspomnianego frazeologizmu:
1. Mrożek by tego nie wymyślił,
2. Tego by Mrożek nie wymyślił,
3. Tego nie wymyśliłby nawet Mrożek,
4. Tego nie wymyśliłby nawet sam Mrożek.
Te frazy nawiązują do sytuacji z utworów Sławomira Mrożka. Odnoszą się  do groteskowych, absurdalnych i śmiesznych z pozoru sytuacji oraz zdarzeń, które są sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Znaczenie tego frazeologizmu jest negatywną oceną określonego faktu z życia, które w istocie rzeczy jest smutne i zatrważające.
Przy okazji warto wspomnieć, że w wielowyrazowych nazwach programów radiowych i telewizyjnych wielką literą pisze się tylko pierwszy wyraz, np.: Szkoło kontaktowe, Pytanie na śniadanie, Taniec z gwiazdami.

Monika Kaczor

Terrorysta zamachowiec czy terrorysta-zamachowiec?

Opublikowany przez

Czy w zestawieniu terrorysta zamachowiec obowiązkowy jest dywiz?

Tego typu zestawienia mają pisownię rozdzielną. Człon drugi pełni funkcję określenia członu pierwszego. Stosunek tych członów względem siebie jest znaczeniowo nierównorzędny. Konstrukcje tego typu to na przykład: terrorysta samobójca, człowiek dokumentalista, artysta malarz, pies przewodnik, poseł sprawozdawca, kobieta inżynier, ludzie strusie, samochód pułapka, statek cysterna, miasto ogród. W tego rodzaju zestawieniach dywiz jest zbędny.
Oprócz wymienionych wyżej konstrukcji w polszczyźnie zdarzają się zestawienia zawierające nazwiska – Lewandowski piłkarz, Małysz skoczek, Sthur aktor (W skeczu Rozmowa telefoniczna Sthur kabareciarz był lepszy niż Sthur aktor).

Monika Kaczor

Nazwy urzędów

Opublikowany przez

Mam wątpliwości, od jakiej litery (wielkiej czy małej) powinny zaczynać się podane niżej nazwy urzędów i stanowisk: marszałek województwa mazowieckiego, wicemarszałek, przewodniczący sejmiku, starosta powiatu, ochotnicze straże pożarne.

To pytanie wiąże się z zasadami zawartymi w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN”: 18.28, 18.34, 19.2, 20.17. Wynika z nich, że zasadniczo nazwy godności i stanowisk pisze się małymi literami. Jednak nazw urzędów jednoosobowych w aktach prawnych zapisane są wielką literą.
Wielkiej litery można używać w tekstach ze względów grzecznościowych lub emocjonalnych, np. Zebranie otworzył Przewodniczący …. – w odniesieniu do konkretnej osoby w celu jej wyróżnienia i z dodatkowym wyróżnieniem etykietalnym.
Określenia godności i stanowisk występujące na początku nazw wielowyrazowych można pisać wielką literą w drukach firmowych, na wizytówkach, pieczątkach itp., co motywuje się tym, że rzeczowniki te zajmują wtedy początkowe miejsce w nazwie.
Nazwę urzędu zapiszemy małą literą wtedy, gdy będzie ona użyta w znaczeniu nazwy pospolitej, to znaczy nie odnoszącej się do konkretnej osoby na tym stanowisku, np. Inicjatywa legislacyjna w zakresie powołanej ustawy nie leży w kompetencji ministra finansów, lecz w kompetencji ministra spraw wewnętrznych i administracji.
Jeśli mówimy o konkretnej Ochotniczej Straży Pożarnej działającej np. w Zielonej Górze, to tę nazwę zapiszemy wielką literą, bo jest to nazwa własna. Jeśli nazwa nie odnosi się do konkretnego obiektu, zapiszemy ją małą literą, np. Jak się dostać do ochotniczej straży pożarnej.

Przy okazji warto wspomnieć, że konstrukcja z małej/dużej litery jest rozpowszechniona i budzi kontrowersje. Poprawnie jest małą literą, a także dużą/ wielką literą.

Monika Kaczor

Nazwiska francuskie

Opublikowany przez

Szanowni Państwo,
obecnie przygotowuję imienne zaproszenia na ślub. Sprawia mi kłopot odmiana francuskiego nazwiska Valls (Manule Valls). Jak je odmienić?

Odmieniac-czy-nie-odmieniac
Tego rodzaju nazwiska przyjmują w deklinacji polskie końcówki:
lp: Valls, Vallsa, Vallsowi, Valls, Vallsem, Vallsie, Valls
lm: Valls (możliwe też Vallsowie), Vallsów, Vallsom, Valls , Vallsami, Vallsach, Valls.
Warto wspomnieć, że nazwiska francuskie zakończone na -o, -oi, -au, -ou, również wtedy, gdy po tych samogłoskach następują niewymawialne -s, -x, są nieodmienne, np.: Hugo, Despiau, Pompidou, Cocteau, Giraudoux, Delacroix, Laclos.

Monika Kaczor

Parada Szumana

Opublikowany przez

Proszę o wyjaśnienie, czy w zapisie nazwy manifestacji „PARADA SZUMANA” obowiązuje reguła właściwa nazwom imprez międzynarodowym (krajowym), którym organizatorzy chcą nadać wyjątkowe znaczenie i wobec tego powinna być zapisywana wielkimi literami ze względów znaczeniowych. W mediach spotkałem się z zapisem „parada Szumana”, choć uważam, że to jest zły zapis.

77805_25eba071f

W zapisie nazw powinny obowiązywać przede wszystkim zasady pisowni i interpunkcji polskiej, opracowane przez Edwarda Polańskiego i przedstawione dokładnie w Wielkim słowniku ortograficznym języka polskiego (są także dostępne w internecie pod adresem: http://sjp.pwn.pl/zasady). Do nazwy PARADA SZUMANA odnosi się paragraf 18.25.1., który mówi, że jeśli stojący na początku nazwy wyraz jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową), należy go zapisać małą literą; natomiast pozostałe wyrazy wchodzące w skład nazwy – wielką literą.
Poprawny z punktu widzenia zasad ortografii jest więc następujący zapis: parada Szumana. Często jednak pisownia służy różnym celom, np. podkreślaniu szacunku, ważności, przyjaźni itd. Wówczas, jak stanowi paragraf 19.1., przepisy ortograficzne pozostawiają dużą swobodę piszącemu, ponieważ użycie wielkiej litery staje się wyrazem jego postawy uczuciowej.
Moim zdaniem, możliwość ta jest współcześnie przez użytkowników polszczyzny nadużywana, co skutkuje rozregulowaniem zasad pisowni wielką i małą literą oraz chaosem interpretacyjnym. Biorąc pod uwagę te wskazania, trudno wydać jednoznaczny werdykt poprawnościowy, ponieważ oba zapisy: parada Szumana i Parada Szumana jawią się jako poprawne, tylko z różnych względów.

Magdalena Steciąg

Trybunalski czy trybunałowy?

Opublikowany przez

W związku ze sporem wokół Trybunału Konstytucyjnego pojawiły się takie określenia: kryzys trybunalski i kryzys trybunałowy. Moim zdaniem, poprawne jest pierwsze sformułowanie. Czy mogę prosić o rozstrzygnięcie wątpliwości?

pap_trybunal_konstytucyjny_napis600

W słownikach języka polskiego przy rzeczowniku trybunał znajduje się wyłącznie przymiotnik trybunalski. Taką wersję znajdziemy także w internetowej wersji słownika PWN. Wersji trybunałowy nie notuje żadne wydane dotąd źródło. Nie znaczy to, że postaci trybunałowy nie spotyka się nigdzie. Otóż jego zastosowanie potwierdzają najnowsze korpusy językowe, prezentujące najbardziej aktualne użycia języka, głównie w mediach. Byłby to istotny sygnał, że ta wersja przymiotnika zaczyna być dopiero używana. W korpusach z materiałem do roku 2010 nie mamy ani jednego takiego potwierdzenia.

Przymiotnik trybunalski notowany w słownikach jest dziś odnoszony do miejscowości Piotrków Trybunalski oraz do dawnego trybunału. Choć istnieją współczesne instytucje Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny, przymiotniki dla ich określenia nie utarły się dotąd w nowej postaci (trybunałowy), a stara wersja (trybunalski) jakoś naturalnie kojarzy się z dawną Rzeczpospolitą szlachecką.

Nowszy przymiotnik – trybunałowy – notowany wciąż nielicznie (potwierdzony już w co najmniej 6 źródłach medialnych) występuje w nowych kontekstach związanych ze współczesnym trybunałem jako instytucją, a także w odniesieniu do odbywającej się w Piotrkowie Trybunalskim imprezy o nazwie Trybunały Kabaretowe. (W takiej relacji starszy z przymiotników nie występuje ani razu.) Sami mieszkańcy Piotrkowa nazywają jedną z jego odsłon Kinem Trybunałowym, a nagrody przyznaje jury trybunałowe, co potwierdza kształtujący się podział znaczeń trybunalski dla 1. ‘związany z Piotrkowem Trybunalskim’; 2. ‘związany z dawnym trybunałem’ oraz trybunałowy ‘związany ze współczesnym trybunałem’. Wydaje się zatem, że obie postaci przymiotnika wraz z przypisanymi im znaczeniami będziemy spotykać coraz częściej.

 Piotr Kładoczny

Polisolokata

Opublikowany przez

Przygotowujemy pozew zbiorowy dotyczący polisolokat. W dokumentach związanych z tego rodzaju umowami zawsze występuje zapis polisolokata i polisolokaty. Mamy jednak wątpliwości dotyczące zapisu. Prosimy o wskazanie, która forma jest właściwa: polisolokata, czy może należałoby zapisać poliso-lokata.

polisolokata

Polisolokata i polisolokaty to wyrazy złożone (złożenia), w których połączono tematy dwóch podstaw słowotwórczych za pomocą elementu -o (por. kredytobiorca, bajkopisarz, meblościanka, zlewozmywak, towaroznawca). Takie złożenia stanowią jedność akcentową i jedność fleksyjną, czyli odmianie podlega tylko druga część. Stąd pisownia wyrazu polisolokata (polisolokaty) jest łączna.
W złożeniu elementem łączącym może być również -i (np. pasibrzuch).
W poniższym fragmencie tekstu prasowego jest zawarta definicja polisolokaty, która potwierdza współrzędność obu członów: ubezpieczenie, które jest również formą polisy i lokaty. Brak struktury hierarchicznej (nadrzędno-podrzędnej) w tym złożeniu przemawia za pisownią łączną (polisa i lokata):
„W ostatnich latach obok zwykłych lokat bankowych pojawiły się również polisolokaty, które w szybkim czasie znalazły wielu zainteresowanych. Jest to produkt, który łączy klasyczną lokatę z ubezpieczeniem na dożywocie. W pewnym sensie może to stanowić ciekawe rozwiązanie, które łączy dwa produkty w jeden”. (za: http://www.oprocentowanielokat.pl/polisolokaty.php)
Można również wspomnieć o tym, że w jednym z haseł reklamowych pojawiło się określenie prezentobranie, które również należy do tego typu struktury słowotwórczej, jaką jest złożenie.

Monika Kaczor