Zauważyłem, że w różny sposób zapisuje się nazwy audycji radiowych. Jak jest poprawnie? Każdy człon nazwy dużą literą czy tylko pierwszy wyraz?

Odpowiedź na to pytanie daje Nowy słownik ortograficzny PWN. Znajdziemy w nim przepis regulujący pisownię nazw programów radiowych i telewizyjnych. Jednowyrazowe nazwy zapisuje się od wielkiej litery. Natomiast nazwy złożone z kilku członów możemy zapisywać dwojako: albo tylko pierwszy człon nazwy od wielkiej litery, a więc np. Godzina rektorska czy Kwadrans z książką (programy Akademickiego Radia Index), albo wszystkie człony (oprócz przyimków i spójników) od wielkich liter: Godzina Rektorska, Kwadrans z Książką. To drugie rozwiązanie możemy stosować pod jednym warunkiem: audycja musi być cykliczna. Jeśli ma charakter jednorazowy, przepisy nakazują zapisywać tylko pierwszy człon od wielkiej litery.

Rozgłośnie tymczasem preferują różne rozwiązania. W samej ofercie Polskiego Radia możemy znaleźć różnorodną pisownię. Pierwszy Program Polskiego Radia proponuje Piosenki na życzenie, a Trójka na przykład Trzecią Stronę Medalu. Czwórka ma cykl audycji Czwarta Fala, ale i Niedzielną sesję. W tym liberalnym świecie języka polskiego zalecamy jednak konsekwencję.

Kaja Rostkowska

Jak zapisać nazwę mieszkanki miejscowości Sobolów i Małopolski: sobolowianka-małopolanka?

Nie ma wątpliwości, że w pierwszej kolejności należy zapisać wyraz o szerszym znaczeniu, a następnie jego wyspecjalizowanie, które owo znaczenie zawęża. Oznacza to, że najpierw znajdzie się odniesienie do zamieszkiwania regionu, a następnie miejscowości. Różne tego typu połączenia pisze się bez łącznika, np. Wrocław Psie Pole, inżynier elektryk, brat Janek. Pewne wątpliwości może wzbudzać zapis ortograficzny, gdyż nazwy mieszkańców regionów zapisuje się wielką literą: Lubuszanin/Lubuszanka, Ślązak/Ślązaczka, Wielkopolanin/Wielkopolanka, a nazwy mieszkańców miejscowości małą: zielonogórzanka, warszawiak, gorzowianka.

Połączenie, o którym mowa w pytaniu, powinno się zapisać następująco: Małopolanka sobolowianka. Oznacza ono osobę płci żeńskiej pochodzącą z Małopolski i zamieszkującą Sobolów. Przez swoją długość zestaw owych określeń jest dość nieporęczny językowo, lecz treściwy i bardzo precyzyjny.

Piotr Kładoczny

Serdecznie proszę o pomoc z poprawnością zapisu następujących wyrażeń (chodzi mi o poprawne użycie wielkich lub małych liter, ewentualnie łącznika i przecinka): El-szaddaj, El-elyon (imiona Boga).

El to ogólnosemickie określenie B-ga (to samo występuje w nazwach Allach i Eloach/Elochim). Zapisuje się je dużą literą.

Szaddaj z kolei to atrybut, imię. Obowiązuje zapis dużą literą. Znaczenie jest niejednoznaczne. Feministki wyprowadziłyby od szad, tj. pierś i szidda - kobieta oraz mówiłyby o B-gu Karmiącym. Jest to dopuszczalna interpretacja. Inna wyprowadza to nomen od rdzenia szadad, który mówi o gwałtownym, niepohamowanym, pustoszącym i pełnym przemocy działaniu. W Starym Testamencie niejednokrotnie B-g ukazuje swe gniewne oblicze. Interpretacja: B-g Gniewny, Gwałtowny, Pełen Mocy, uprawniona.

Elion to także atrybut, zapisywany dużą literą. Wywodzi się od rdzenia ‚ala – wznosić się wzlatywać, wchodzić pod górę etc. i oznacza: Ten, co w Górze/Wysoko, Najwyższy, Wniosły, na Wysokościach etc.

Piszemy bez łącznika, przecinka i innych ozdób.

Kamilla Termińska, semitystka

Podczas lektury powieści Lalki Józefa Ignacego Kraszewskiego natrafiłem na taki fragment: „Zmięszał się Roman – Lola miała słuszność, nie pozostawało mu nic, tylko zimną otrzymawszy posłuszeństwa obietnicę, wziąść kapelusz i jechać (I.J. Kraszewski, Lalki, Kraków 1973, s. 52).

Moja rozterka dotyczy czasownika ‚wziąść’. Dziś jest to wyraz wysoce naganny, którego Polacy wciąż – popełniając tym samym poważny błąd językowy – używają. Można stwierdzić, iż jest to jeden z popularniejszych błędów (obok ‚włanczać’, ‚poszłem’ itd.). Jednak, kiedy natrafiłem na przytoczone zdanie, naszło mnie pytanie: dlaczego?

Czasownik wziąć należy do rodziny takich wyrazów, jak: u-jąć, pod-jąć, przy-jąć, wy-jąć. Wszystkie one, jak widać, mają rdzeń –jąć-. Ten sam rdzeń jest w czasowniku wz-jąć i jest to kontynuacja prasłowiańskiego *j-ę-ti. Zatem „ś” nie ma tu żadnego uzasadnienia i jest nieuprawnione. Pojawia się ono (przynajmniej już od stu lat) przez analogię do takich czasowników, jak np. siąść,  prząść, trząść, w których „ś” jest wynikiem zmiękczenia w połączeniu –sti ( np.:*trę-sti). Formę wziąść!!! uznaje się za błędną, gdyż narusza ona zasady systemu morfonologicznego.

Marian Bugajski

Nurtuje mnie pytanie, jaki jest skrót od Kodeksu Postępowania Cywilnego. W różnych pismach prawniczych występują różne wersje, np. KPC, kpc, k.p.c. – która z nich jest poprawna?

Ponieważ nie ma oficjalnego systemu skrótów nazw aktów prawnych, trzeba respektować ogólne reguły tworzenia skrótów oraz ich formy utrwalone zwyczajem językowym.

Według Słownika skrótów i skrótowców Jerzego Podrackiego, PWN poprawny jest zapis małymi literami, który może wystąpić w dwóch wersjach: k.p.c. (zwyczajowo kpc). Zapis z kropkami lub bez dopuszcza się także w skrótach nazw innych kodeksów, np. Kodeks karny – k.k. (kk), Kodeks cywilny – k.c. (kc), Kodeks pracy – k.p. (kp), Kodeks postępowania karnego – k.p.k. (kpk).

Przy okazji warto podkreślić, że piszemy k.p.c. (nie: k. p. c.), czyli stosujemy zasadę, że nie stawia się spacji między jednoliterowymi członami skrótu, z których każdy zakończony jest kropką.

Anna Wojciechowska

Zwracam się z uprzejmą prośbą o rozwiązanie problemu związanego z zapisem przedziałów liczbowych w połączeniu z „-krotny” lub „-letni”. Jak powinna wyglądać konstrukcja np. przedziału liczbowego 4-5 i słów „-krotny” lub „-letni”? Czy zapis 4-5-letni jest poprawny?

Liczebniki z cząstkami krotny i letni można zapisać literowo w postaci jednego wyrazu (dwukrotny, dwuletni, trzykrotny, trzyletni) lub skorzystać z zapisu cyfrowego liczebnika i połączyć go z omawianymi cząstkami łącznikiem (2-krotny, 2-letni, 3-krotny, 3-letni). Użycie formy literowej zaleca się w tekstach humanistycznych, a zapis cyfrowy jest bliższy tekstom nauk ścisłych.

Z kolei przy zapisie przedziałów również korzysta się z łącznika: 2-3 razy, czyli ‘od dwóch do trzech razy’. Jeśli zatem chcemy wielokrotności zestawić jako przedział, to należy skorzystać z zapisu poprzez dwa łączniki: 2-3-krotny lub dwu- -trzykrotny. Obie postaci mogą budzić pewne wątpliwości przez nagromadzenie łączników blisko siebie. Istnieje możliwość przedstawienia informacji w formie opisowej, która przykładowo brzmiałaby: Proces transformacji trwa od dwóch do trzech lat (zamiast: Transformacja jest procesem 2-3-letnim); Przed każdą akcją ćwiczyliśmy od czterech do pięciu razy (zamiast: Przed każdą akcją ćwiczyliśmy 4-5-krotnie).

Piotr Kładoczny

Który zapis jest poprawny: Byłem w Zusie, ZUS-ie, Zuś-e?

Zgodnie z zasadami zawartymi w Nowym słowniku ortograficznym PWN z zasadami ortografii i interpunkcji pod red. E. Polańskiego literowce i głoskowce zapisujemy wielkimi literami, np. ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych). Jeśli skrótowiec się odmienia, to wówczas końcówkę fleksyjną zapisujemy małą literą i oddzielamy ją od tematu łącznikiem, np. GOPR-u, ZUS-u. Po spółgłoskach miękkich oznaczanych dwuznakami, np. si, ni skrótowce zapisujemy w następujący sposób: ZUS-ie, PAN-ie.

Urszula Majdańska-Wachowicz