Dlaczego nazwę święta studenckiego w Zielonej Górze – bachanalia piszę się małą literą?

Najkrócej na to pytanie można odpowiedzieć następująco: ponieważ takie są zasady pisowni polskiej. Wielką literą piszemy dawne i silnie zakorzenione w naszej kulturze nazwy świąt, np. Boże Narodzenie, Wszystkich Świętych; natomiast małą literą pisze się nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów, także tych studenckich, np. bachanalia, juwenalia.

Warto dodać, że w dopełniaczu wyraz ten brzmi bachanaliów (nie: bachanalii). Wszystkim studentom Uniwersytetu Zielonogórskiego życzymy więc udanych bachanaliów!

Czy do rektora można zwracać się Jego Magnificencjo? W czasie uroczystości akademickich mówcy często rozpoczynają tak swoje przemówienia.

Jego Magnificencja mówimy o rektorze (lub Jej Magnificencja, gdy rektorem jest kobieta), ale do rektora w takich uroczystych sytuacjach zwracamy się Wasza Magnificencjo lub po prostu Magnificencjo.

Czy do prorektorów też powinniśmy zwracać się panie rektorze? A może po prostu panie profesorze?

Jeśli profesor pełni wysoką funkcję na uniwersytecie, należy zwracać się do niego, używając nazwy tej funkcji. Dodatkowo, tak jak w instytucjach rządowych tytuł premiera czy ministra należny jest wicepremierom i wiceministrom (a także osobom, które pełniły takie funkcje w przeszłości), tak i w instytucjach akademickich do prorektorów należy zwracać się panie rektorze, a do prodziekanów panie dziekanie. Polski zwyczaj nakazuje, by pomijać z kurtuazją wszystkie pod-, pro- i wice- w tytułach.

W związku ze zbliżającymi się bachanaliami dużo się mówi o wydarzeniach kulturalnych i kulturowych. Czy tych dwóch przymiotników można używać zamiennie?

Zgodnie z definicjami zawartymi w Słowniku języka polskiego PWN przymiotniki te oznaczają:

• kulturalny 1. ‘związany z kulturą, stanowiący jej składnik, przejaw’: centrum kulturalne, placówka kulturalna, wydarzenie kulturalne; 2. ‘wykształcony, obyty, dobrze wychowany, właściwy takiemu człowiekowi’: kulturalny człowiek, kulturalna jazda samochodem;
• kulturowy ‘związany z kulturą – całokształtem dorobku ludzkości’: różnice kulturowe, prądy kulturowe, krajobraz kulturowy.

Wydarzenia bachanaliowe są zatem wydarzeniami kulturalnymi, a nie kulturowymi. Te dwa słowa jednak często są mylone – trafiły nawet do Słownika wyrazów kłopotliwych PWN. Jeśli dodamy do nich jeszcze wyraz kultowy – ‘otoczony kultem, uwielbieniem’, to będziemy mieć trzy podobne wyrazy o tym samym źródłosłowie, a jednak o różnych znaczeniach.

Oprac. M. Steciąg, K. Rostkowska

W Zielonej Górze i okolicznych miastach zauważamy wiele nazw ulic z wykorzystaniem liczebnika porządkowego, np. 3 Maja. Na tabliczkach obserwujemy nie lada dowolność w zapisie, poczynając od 3 Maja, 3. Maja, 3-go Maja, 3-ego Maja, a na 3-go maja kończąc. Jak zatem poprawnie zapisać nazwę tej ulicy? Czy dozwolony jest taki zapis: ulica Konstytucji 3. Maja?

Reguła ortograficzna jeszcze z 1936 roku mówi o tym, że niepoprawne jest dopisywanie końcówek fleksyjnych do cyfr arabskich i rzymskich oznaczających liczebniki. W związku z tym nie należy dodawać końcówek przypadka, np. -ego, -go do liczebnika pisanego cyfrą, zwłaszcza za pomocą łącznika.

Jan Miodek w „Ojczyźnie polszczyźnie” wyraźnie zaznacza, że twory typu: „3-go maja” są niepoprawne. Jedyny dopuszczalny zapis to: ulica Konstytucji 3 Maja (przy czym Maja zawsze wielką literą), a w skrócie: ul. Konstytucji 3 Maja.

M. Soczek, II rok II stopnia FP

Jak to w końcu jest z tą wielka i małą literą? Poprawnie jest napisać: w Lubuskiem czy w lubuskiem; w województwie lubuskim czy w Województwie Lubuskim?

Zasady użycia wielkich i małych liter mogą czasami budzić zniecierpliwienie, ale zasadę rządzącą pisownią miejsca, w którym żyjemy, trzeba koniecznie zapamiętać. A więc: małą literą zapisujemy nazwy okręgów administracyjnych zarówno współczesnych, np. województwo lubuskie, powiat nowosolski, gmina gorzowska, jak i historycznych, np. ziemia lubuska, zarówno państwowych, jak i kościelnych, np. diecezja zielonogórsko-gorzowska. Wielką literą z kolei piszę się nazwy własne państw, regionów, miast, osiedli, wsi i przysiółków, np. (region) Lubuskie, (powiat) Nowa Sól, (gmina) Gorzów Wielkopolski, (przysiółek) Złoty Potok, (osiedle) Leśne itd. Warto dodać, że jeśli nazwa własna składa się z kilku wyrazów, to każdy z nich zaczynamy od wielkiej litery.

M. Steciąg

Jaki jest poprawny zapis nazwy rondo PCK?

Zgodnie z zasadami zawartymi w Nowym słowniku ortograficznym PWN z zasadami ortografii i interpunkcji pod red. E. Polańskiego, nazwę tę należy zapisać w następujący sposób: rondo PCK. Jeśli bowiem stojący na początku nazwy wielowyrazowej wyraz: ulica, aleja, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, molo, brama, rondo, pomnik, cmentarz itp. jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową), piszemy go małą literą, a pozostałe wyrazy wchodzące w skład nazwy wielką literą.

Warto dodać, że skrótowce (literowce i głoskowce) powinny być zapisane w całości wielkimi literami. Co ważne, z dwuznaków rz, sz, cz i trójznaku dzi oznaczających jedną głoskę pozostawiamy w skrótowcu tylko pierwszą literę, np. PCK (Polski Czerwony Krzyż). Ponadto w skrótowcach rodzimych i obcych przyswojonych nie stawia się kropek, np. PCK, USA. Jeśli skrótowiec się odmienia, to wówczas końcówkę fleksyjną zapisujemy małą literą i oddzielamy ją od tematu łącznikiem, np. GOPR-u.
U. Majdańska-Wachowicz

Wielkanoc – święta Wielkanocy, Wielkiejnocy czy Wielkiej Nocy?

Wielkanoc jest zrostem, czyli połączeniem wyrazowym, którego części składowe zatraciły swoją niezależność znaczeniową. Należy dodać, że jest takim zrostem, w którym pierwszy człon występuje w dwóch formach – odmiennej i nieodmiennej: święta Wielkanocy i Wielkiejnocy, Wielkanocą i Wielkąnocą. Możliwy jest również zapis: Wielka Noc – święta Wielkiej Nocy (ale: święta wielkanocne).

Niedziela Palmowa i tłusty czwartek – dużą czy małą literą? 

Niedziela Palmowa (dawniej Niedziela Kwietna) – zgodnie z regułą pisowni nazw świąt i dni świątecznych – należy pisać wielką literą, w odróżnieniu od nazw opisowych (niedziela wielkanocna); jednak tłusty czwartek (wbrew pozorom małą literą) to nie jest nazwa święta, ale zwyczaju.

Wielki Czwartek – jak zapisać nazwy dni Wielkiego Tygodnia – dużą czy małą literą?

Nazwy świąt zapisujemy wielkimi literami, stąd Wielki Czwartek, Wieki Piątek, Wielka Sobota.

Dlaczego Wielki Piątek dużymi literami, a środa popielcowa małymi?

Nazwy świąt piszemy wielkimi literami, wobec tego: Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota, a także Popielec. Nazwę środa popielcowa zazwyczaj uznaje się za określenie opisowe, co uzasadnia pisownię małymi literami. Jednak czasem w publikacjach religijnych stosuje się również zapis Środa Popielcowa i choć słowniki ortograficzne go nie podają, można pisownię taką uznać za uzasadnioną – podkreśla Jan Grzenia.

Śmigus-dyngus – jaka jest prawidłowa pisownia?

Nazwę zwyczaju polewania się wodą w poniedziałek wielkanocny – śmigus-dyngus – należy pisać małymi literami i z łącznikiem. Nazwa ta, jak podaje Władysław Kopaliński w Słowniku mitów i tradycji kultury, pochodzi ze st. nm. dingnus, dingnis ‘okup, wykupno od podpalenia, rabunku’ (dawniej dyngus to datek – jaj, wędlin – od gospodyń dla chłopców chodzących po domach „po dyngusie”) i nm. Schmeckostern, Schmackostern, schmacken ‘bić’ (śmigus – uderzenie rózgą wierzbową z baziami z Niedzieli Palmowej), stąd forma śmigus-dyngus – śmigusa-dyngusa (a nie: śmingus-dyngus).

Pascha – jak utworzyć formę celownika? 

Pascha (zapis dużą literą oznacza święto, małą – potrawę) w celowniku i miejscowniku l. poj. ma formę passze. Dla twardotematowych rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w M. lp. samogłoską -a obligatoryjna jest alternacja, w tym wypadku ch : sz. Podobnie jak mucha – musze, cecha – cesze.

Oprac. Magdalena Idzikowska