Który zapis jest poprawny: Byłem w Zusie, ZUS-ie, Zuś-e?

Zgodnie z zasadami zawartymi w Nowym słowniku ortograficznym PWN z zasadami ortografii i interpunkcji pod red. E. Polańskiego literowce i głoskowce zapisujemy wielkimi literami, np. ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych). Jeśli skrótowiec się odmienia, to wówczas końcówkę fleksyjną zapisujemy małą literą i oddzielamy ją od tematu łącznikiem, np. GOPR-u, ZUS-u. Po spółgłoskach miękkich oznaczanych dwuznakami, np. si, ni skrótowce zapisujemy w następujący sposób: ZUS-ie, PAN-ie.

Urszula Majdańska-Wachowicz

Pewien zielonogórski hotel zachęca do udziału w kolacji wigilijnej, kusząc takim oto menu:

Niestety, do ulotki reklamowej wkradł się błąd ortograficzny. Wziął się on stąd, że wyrazy warzyć/ważyć należą do tzw. homofonów, czyli słów, które mają tę samą wymowę, ale różną pisownię (podobnie np.: hart – chart, morze – może, kod – kot). W polszczyźnie można zarówno warzyć, jak i ważyć. W pierwszym wypadku mowa o gotowaniu, przyrządzaniu potraw, w drugim zaś chodzi o szacowanie ciężaru za pomocą wagi. Autorom tekstu chodziło oczywiście o barszcz warzony.

Od czasownika warzyć powstało wiele wyrazów pochodnych. W dawnym języku polskim istniały słowa warza, warzyste ‘ugotowana potrawa’, warznik ‘garnek do gotowania’. Współcześnie do tej samej rodziny wyrazów należą: wywar (np. mięsny, ziołowy), warzelnia (piwa, soli, serów), warzonka (‘sól warzona, która powstaje przez odparowanie solanki’), warząchew (‘duża drewniana łyżka kuchenna’). Co ciekawe, w tym kręgu mieści się również warzywo. Etymologia wskazuje, że należy w nim widzieć roślinę, którą się warzy na potrawę, czyli po prostu gotuje. Podobne pochodzenie ma także rzeczownik przywara. Znaczenie ‘skaza, wada’ ukształtowało się na podstawie przenośnego użycia wyrazu, który pierwotnie oznaczał to, co przywarło do dna lub ścianek garnka podczas gotowania.

We współczesnej polszczyźnie ogólnej wyraz warzyć ma wyraźnie archaiczny odcień, co w zestawieniu z polecaną przez organizatorów zabawy tradycyjną kuchnią może mieć walor perswazyjny. Żeby jednak reklama była skuteczna, należy zważać na ortografię, inaczej można nieopatrznie nawarzyć piwa.

Magdalena Hawrysz

gwiazda betlejemska czy Gwiazda Betlejemska

Świętom Bożego Narodzenia towarzyszy określona symbolika. Z tym czasem związany jest zwyczaj kupowania kwiatu – gwiazdy betlejemskiej. Z kolei drogę do Betlejem wskazywała Gwiazda Betlejemska. Pisownia dużą bądź małą literą wynika z tego, czy chodzi o kwiat, czy obiekt astronomiczny.

Sylwester czy sylwester

„Wielki słownik ortograficzny” PWN wyjaśnia, że nazwy wszystkich obrzędów, zabaw, zwyczajów pisze się małą literą – andrzejki, mikołajki, walentynki. Pisownia wielką literą jest uzasadniona wtedy, gdy Sylwester jest synonimem wigilii Nowego Roku.

Trzej Królowie i Pasterze

Wymienione wyżej postacie występują w przedstawieniu bożonarodzeniowym zwanym jasełkami. Jest to forma sceniczna. Zgodnie z regułami ortograficznymi nazwy pospolite użyte w funkcji imion własnych postaci literackich (filmowych, teatralnych) należy pisać wielką literą. Dodatkowo taką formę zapisu mogą tłumaczyć względy grzecznościowe i uczuciowe. Pisownia Trzech Króli jest zgodna ze zwyczajem językowym.

z okazji Świąt Bożego Narodzenia czy z okazji świąt Bożego Narodzenia 

Zwyczajowo piszemy z okazji Świąt Bożego Narodzenia. Uroczysty i niecodzienny nastrój w czasie Bożego Narodzenia uzasadnia wybór formy Święta Bożego Narodzenia. W ten sposób akcentuje się także kontekst emocjonalny.

Motywację uczuciową związaną z pisownią wielką literą wyjaśniają reguły ortograficzne: „Użycie wielkiej litery ze względów uczuciowych i grzecznościowych jest indywidualną sprawą piszącego. Przepisy ortograficzne pozostawiają w tym wypadku dużą swobodę piszącemu, ponieważ użycie wielkiej litery jest wyrazem jego postawy uczuciowej (np. szacunku, miłości, przyjaźni) w stosunku do osób, do których pisze, lub w stosunku do tego, o czym pisze” („Wielki słownik ortograficzny”PWN).

życzenia z okazji Nowego Roku czy z okazji nowego  roku

Zwyczajowo przyjęło się pisać życzenia z okazji Nowego Roku. Wiadomo, że odnoszą się do całego nowego roku kalendarzowego, który rozpoczyna się świętem Nowego Roku.

Oprac. Monika Kaczor

Jak się pisze legginsy – przez jedno czy dwa g? I czy poprawny jest zapis lewisy, gdy mowa o firmowych jeansach?

Wyraz legginsy zadomowił się już w polszczyźnie. Odmienia się zgodnie z polską fleksją – powiemy na przykład „Nie mam legginsów”, „Z obcisłymi legginsami jest kłopot” itd. Jego pisownia nie została jednak uproszczona i zgodnie z językiem dawcy zapisujemy go przez dwa g.  

Inaczej rzecz wygląda z dżinsami firmy Levi’s. Na co dzień mówimy o nich lewisy i w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny forma ta została zaaprobowana, ale tylko w potocznym użyciu. Zwraca się w nim także uwagę na to, że dżinsy się wkłada, a nie ubiera.

Magdalena Steciąg