Nietoperek, Kłopot, Podła Góra – to nazwy miejscowości w Lubuskiem, które znalazły się na liście „śmiesznych nazw miejscowości”. Naprawdę śmiesznie robi się wtedy, gdy zaczyna się wymyślać nazwy ich mieszkańców… Jak to zrobić poprawnie?

Nazwy miejscowe mogą faktycznie bawić. W Lubuskiem rzeczywiście uwagę zwraca Nietoperek – wieś, w której mieści się chiropterologiczna stacja badawcza, zajmująca się ochroną nietoperzy. Podła Góra natomiast to powojenna nazwa, która zastąpiła niemiecki  Steinbach ‘kamienny potok’. Nawiązuje prawdopodobnie do wojennej przeszłości tego miejsca (odnaleziono tam masowe mogiły). Kłopot z kolei jest starą nazwą pochodzenia słowiańskiego (pierwszy zapis Cloppot pochodzi z 1350 roku!), ale bywała w przeszłości germanizowana (Kloppitz).

Kłopotu (nomen omen) z zapamiętaniem tych nazw raczej nie ma, jest natomiast inny problem i dotyczy on również nazw nieśmiesznych. Otóż nazwy mieszkańców i mieszkanek w polszczyźnie powstają głównie przez dodanie formantu słowotwórczego -anin/-anka. Formy kłopocianie i kłopocianki większej trudności nie sprawią. Trzeba jednak pamiętać, że nie od wszystkich toponimów (nazw własnych miejsc) tworzone są nazwy mieszkańców. W tej sytuacji można powiedzieć po prostu mieszkańcy Nietoperka, Kłopotu, Podłej Góry.

Magdalena Idzikowska, Iwona Żuraszek-Ryś

Nagłówek z Gazety Lubuskiej „Autodranie lubią parkować na skrzyżowaniach” – czy wyraz autodranie jest poprawny?

Jan Miodek niejednokrotnie krytykował wyraz autonaprawa, ponieważ strukturalnie oznacza on ‘naprawianie samego siebie’, składa się z dwóch cząstek o różnym pochodzeniu i jest zbudowany niezgodnie z gramatycznymi regułami polszczyzny. To samo dotyczy złożenia autodranie, które ma charakter okazjonalizmu prasowego.

Autodrań to wyraz nieudany z różnych powodów. Niejasne jest jego znaczenie strukturalne, nieustabilizowane akcentowanie: AUtodrań czy auTOdrań. Trudności może sprawiać jego pisownia: łączna, rozdzielna, czy z łącznikiem – będą się zastanawiać użytkownicy języka. Budzi on także zastrzeżenia stylistyczne, ponieważ drań to wyraz potoczny, a cząstka auto- jest neutralna.

Pozostaje żywić nadzieję, że autodrań nie rozpowszechni się w polszczyźnie tak, jak autonaprawa. 

Magdalena Steciąg

Jak nazywać mieszkańców miejscowości wokół Zielonej Góry, o których dużo się ostatnio mówi w kontekście przyłączenia do miasta; chodzi przede wszystkim o mieszkańców Łężycy, Krępy, Zatonia, Raculi, Świdnicy, Ochli itd.

Nazwy mieszkańców miejscowości tworzy się zazwyczaj przez dodanie przyrostka -anin/-anka, który często powoduje wymianę ostatniej spółgłoski lub grupy spółgłosek wyrazu podstawowego (Zielona Góra – zielonogórzanin, zielonogórzanka, Gdańsk – gdańszczanin, gdańszczanka). Rzadsze są inne przyrostki o podobnym zastosowaniu -ak/-anka (warszawiak, warszawianka) czy -yk/-anka (nowojorczyk, nowojorczanka), a o ich użyciu przesądza długa tradycja używania w danej formie. Przyrostki te wnoszą także inne znaczenia, np. krakowiak ‘taniec ludowy’, a zapis dużą literą (Krakowiak, Poznaniak) wskazuje na ‘mieszkańca regionu (Krakowskiego, Poznańskiego).

Przy tworzeniu nazw miejscowości okolic Zielonej Góry zastosowanie będzie miał przyrostek -anin/-anka, dzięki któremu powstają następujące określenia:

Łężyca – łężyczanin, łężyczanka;

Krępa – krępianin, krępianka;

Zatonie – zatonianin, zatonianka;

Racula – raculanin, raculanka;

Świdnica – świdniczanin, świdniczanka;

Ochla – ochlanin, ochlanka.

Należy pamiętać, że nazwy mieszkańców miejscowości (bez względu na wielkość tej miejscowości) zapisujemy małą literą. Inaczej niż nazwy mieszkańców regionów, państw czy kontynentów: Ślązak/Ślązaczka ‘mieszkaniec/mieszkanka Śląska’, Polak/Polka ‘mieszkaniec/mieszkanka Polski’ czy Europejczyk/Europejka ‘mieszkaniec/mieszkanka Europy’.

Piotr Kładoczny

Gorzowscy waterpoliści i mistrzostwa futsalu w Drezdenku – skąd się wzięły nazwy tych dyscyplin, o których piszą lokalne gazety?! Proszę o wyjaśnienie.

Waterpolo (wymowa: waterpolo lub łoterpolo) to międzynarodowe określenie na dyscyplinę sportową zwaną u nas piłką wodną. Jest to nazwa zapożyczona z języka angielskiego (water w ang. ‘woda’).

Futsal z kolei to inna nazwa halowej piłki nożnej. Nazwa ta pochodzi od portugalskiego futebol de salão i hiszpańskiego fútbol sala lub fútbol de salón i oznacza dokładnie ‘halowa piłka nożna’. Nie jest tajemnicą, że przejęte przez język portugalski i hiszpański słowo futbol wywodzi się z angielskiego i znaczy to samo, co piłka nożna.

Piotr Kładoczny